Deel 1: Introductie. Literair vertalen: misschien wel de mooiste baan ter wereld

Geplaatst op: 09 december 2021

Dit is het eerste deel van de module Kennismaking met literair vertalen. In deze introductie leer je literair vertalers Franco Paris, Alexa Stoicescu en Laura Watkinson kennen. Je hoort waarom zij hun vak zo leuk vinden en welke eigenschappen belangrijk zijn voor een vertaler. Via opdrachten en leesmateriaal denk je verder na over de rol van vertalers.

Video

Bekijk de video hierboven om te beginnen. Of speel de video af via YouTube.

Uitleg van de begrippen die de vertalers noemen kun je onder aan deze pagina vinden.

 

Opdrachten

1.A. Eigenschappen en vaardigheden

Franco Paris, Alexa Stoicescu en Laura Watkinson geven in hun antwoorden een indruk van de eigenschappen en vaardigheden die je zou moeten opdoen om literair vertaler te worden.

Lees nu het hoofdstuk "Basiskennis en -vaardigheden" van Chris Van de Poel uit het boek Alles verandert altijd. Perspectieven op literair vertalen. Hierin somt de auteur uitgebreid op wat je als beginnend professional geleerd zou moeten hebben om klaar te zijn voor het vertalen.

  • De tekst is verdeeld in negen soorten kennis en vaardigheden. Noteer ze in je eigen woorden. 

1.B. De rol van de vertaler op de boekenmarkt

In de video noemen de vertalers hoe bijzonder zij het vinden dat zij ervoor gezorgd hebben dat bepaalde boeken in de boekhandel liggen. "Ik kan het nog steeds niet geloven dat ik heb geholpen om boeken op de markt te zetten. Dat is nog steeds iets wat mij verbouwereert," zegt Alexa Stoicescu. En Laura Watkinson zegt: "Het is altijd leuk als ik naar de boekwinkel ga en een vertaling van mij daar zie. Ik vind het heel fijn om mijn boek naast die van andere vertalers en auteurs te zien."

Neem nu eens een kijkje in je eigen boekenkast, of in een boekwinkel of bibliotheek. Hoeveel boeken zijn er vertaald? (een schatting is voldoende).

Selecteer nu 10-20 boeken, liefst uit verschillende periodes, en beantwoord de volgende vragen:

  1. Uit welke talen zijn die boeken vertaald?
  2. Wie is de vertaler?
  3. Waar wordt de naam van de vertaler vermeld?
  4. Kende je de naam van de vertaler al?
  5. Als je een vertaald boek leest, ben je er dan bewust van dat je een vertaling leest?
Reflectie bij opdracht 1.B.

Misschien staan er heel veel vertaalde boeken in je kast, bibliotheek of boekwinkel, misschien heel weinig. Dat kan liggen aan je eigen voorkeur, maar het kan ook afhangen van waar je woont. Het verschilt namelijk van land tot land hoeveel van de boeken die worden gepubliceerd vertalingen zijn. De Britse markt staat er bijvoorbeeld om bekend dat er weinig vertalingen te vinden zijn: uitgevers publiceren er vooral oorspronkelijk Engelstalige boeken. Op de Nederlandse boekenmarkt vind je daarentegen juist heel veel vertalingen. Ook verschilt het per land en per uitgeverij hoeveel aandacht er wordt besteed aan vertalers. 

Er zijn verschillende opvattingen over hoe zichtbaar de vertaler zou moeten zijn, zowel in het boek als daarbuiten. Er zijn vertalers, lezers en uitgevers die vinden dat een vertaling geslaagd is als je niet merkt dat je een vertaling leest. Anderen geloven juist dat een vertaling nooit helemaal neutraal kan zijn, dat het vertalen van een boek per definitie een extra laag oplevert en dat dat juist interessant is. Ook kun je het noemen van de vertaler zien als een manier om eerlijk te zijn richting te lezer over de makers van het boek.

Met dat alles in het achterhoofd is het relevant of en waar de naam van de vertaler staat vermeld: is dat alleen in het colofon, ook op het titelblad of misschien zelfs op het omslag? Hoe prominenter de vertaler staat vermeld, hoe meer het boek uitstraalt dat het ertoe doet dát het is vertaald. Hoe denk jij hierover? Vind je bijvoorbeeld dat de naam van de vertaler op de voorkant van een boek moet worden vermeld?

 

Leestips

Wil je meer weten over wat je moet weten en kunnen als literair vertaler, en hoe je dat kunt leren?

Wil je meer weten over de rol en het belang van literair vertalers op de boekenmarkt?

Ga door naar deel 2

 

Begrippenlijst

Onder brontaal verstaan we de taal waarin een te vertalen tekst oorspronkelijk is geschreven. De broncultuur is de cultuur waarin een te vertalen tekst is ontstaan. 

Zie ook ‘brontekst’, ‘doeltaal en doelcultuur’ en ‘doeltekst’.

Met brontekst wordt de tekst bedoeld die vertaald is of vertaald gaat worden, die met andere woorden de basis vormt voor een doeltekst.

De term brontekst is neutraler dan bijvoorbeeld ‘het origineel’, aangezien je een vertaling ook als een nieuw origineel kunt zien.

Zie ook ‘brontaal en broncultuur’, ‘doeltaal en doelcultuur’ en ‘doeltekst’.

Onder doeltaal wordt de taal verstaan waarin een doeltekst wordt geschreven. De doelcultuur is de cultuur waarin de doeltekst functioneert of gaat functioneren. Net als in het geval van brontalen en bronteksten kunnen bij doelteksten meerder doeltalen en -culturen betrokken zijn.

Zie ook ‘brontaal en broncultuur’, ‘brontekst’ en ‘doeltekst’.

Met doeltekst wordt de tekst bedoeld waarin een brontekst wordt of is omgezet.

In de praktijk wordt deze tekst vaak simpelweg een vertaling genoemd, maar de term doeltekst is een neutralere term, die ook kan worden gebruikt als ter discussie staat of iets een vertaling is of bijvoorbeeld een bewerking.

Zie ook ‘brontaal en broncultuur’, ‘brontekst’ en ‘doeltaal en doelcultuur’.

Sommige vertalers maken een strikt onderscheid tussen het vertalen van literaire teksten en het vertalen van zakelijke of commerciële teksten, maar er zijn ook vertalers voor wie die grens niet zo duidelijk te trekken is. Je zou kunnen zeggen dat bij zakelijke teksten de stijl minder belangrijk is dan bij literaire teksten, dat literaire vertalingen zelf ook in literair opzicht interessant moeten zijn, terwijl zakelijke vertalingen vooral inhoudelijk moeten kloppen. Je kunt ook zeggen dat voor beide teksten geldt dat je als vertaler sowieso bezig bent een manier te vinden om vorm en inhoud op elkaar aan te laten sluiten, of je nu een zakelijk of een literaire tekst vertaalt. Hoe dan ook vindt er al snel kruisbestuiving plaats: van elke tekst die je vertaalt leer je wel iets wat je misschien in een volgende vertaling weer kunt toepassen.

Bij literair vertalen wordt vaak uitgegaan van het moedertaalprincipe. Dat houdt in dat de meeste literair vertalers uit een vreemde taal in de taal vertalen die ze van jongs af aan hebben geleerd. Over het algemeen ken je van die taal de nuances namelijk het best. In de praktijk zijn mensen vaak met meer dan één taal het vertrouwdst, maar ook dan ligt het voor de hand om in een van die vertrouwdste talen te vertalen uit een net iets minder vertrouwde taal.