Literaire professionals vertellen - Hoe kan het boekenvak diverser en inclusiever worden?

Geplaatst op: 04 oktober 2021

Hoe kunnen we het boekenvak diverser en inclusiever maken? Welke rol zie je daar voor jezelf (en jouw organisatie) in weggelegd? Welke rol is daar voor vertalers in weggelegd? Acht respondenten geven hun mening.

Collage van foto's van de literaire professionals.
v.l.n.r.v.b.n.o: Jan Baeke (foto © Keke Keukelaar), Annelies de hertogh, Aline Lapeire, Marijke Nagtegaal, Thalia Ostendorf, Daan Stoffelsen (foto © Peter Arno Broer), Judith Uyterlinde (foto © Hans Koole), Ebissé Wakjira-Rouw, Helen Zwaan.

Aline Lapeire, literair programmamaker voor deBuren en voormalig bureauredacteur bij De Bezige Bij Antwerpen

"Inclusiviteit is een kerndoelstelling van deBuren en dat weerspiegelt zich in onze projecten en programma’s en steeds meer in heel onze werking. Onze jaarlijkse schrijfresidentie in Parijs is bijvoorbeeld een project waarbij we al tien jaar beginnende auteurs een serieuze duw in de rug geven. Door in te zetten op een heel brede verspreiding van de open oproep, in samenwerking met partners en onze oud-schrijfresidenten, bereiken we een grote en diverse groep schrijvers. We redigeren hun teksten, maar proberen hen ook wegwijs te maken in het literaire veld en te stimuleren om een duurzame beroepspraktijk uit te bouwen. Regelmatig is er bij hen ook interesse in het vertaalvak.

Om artistiek werk aantrekkelijker te maken, denk ik dat talentontwikkelingstrajecten belangrijk zijn, maar ook werkzekerheid en een correcte vergoeding. Gevestigde vertalers kunnen als mentor voor beginnende vertalers ook een belangrijke rol spelen. Dat is een van de belangrijkste principes van CELA."

Ebissé Wakjira-Rouw, medeoprichter van Dipsaus en redacteur bij Uitgeverij Pluim

"Niet lullen maar poetsen. Geef mensen regelmatig betaalde banen en opdrachten. Hou op met commissies samenstellen en diversiteitstrainingen te organiseren.

Vertalers moeten zich niet bedreigd voelen en open staan voor kritiek, maar ook bereidwilligheid tonen om nieuw talent te helpen."

Judith Uyterlinde, publishing director bij World Editions

"Bij het zoeken naar vertalers is het ook een pré als diegene een bi-culturele achtergrond heeft."

"Bij de samenstelling van het eigen team is het een belangrijk aandachtspunt. Ik werk graag met mensen met een bi-culturele achtergrond, daarnaast wordt onze uitgeverij geleid door vrouwen. Bij het zoeken naar vertalers is het ook een pré als diegene een bi-culturele achtergrond heeft."

Daan Stoffelsen, hoofdredacteur van De Revisor en coördinator van de website van Athenaeum Boekhandel

"Dit is een van de lastigste vragen, want die ambitie vraagt om een netwerk búíten je netwerk, om ruimte te geven aan nieuw talent en tijd te steken in (redactionele) begeleiding. Bij De Revisor streven we ernaar auteurs en ook vertalers van kleur een podium te bieden, en ze zo ervaring te laten opdoen en zichtbaar te maken. En die zichtbaarheid is van groot belang; de vertalersrel rondom Amanda Gorman vond ik pijnlijk omdat het weinig recht deed aan Marieke Lucas Rijnevelds intenties en niet ging over het ambachtelijke element – maar het is uiterst positief dat twee dichters van kleur laten zien dat vertalen ook een beroepsperspectief is."

Marijke Nagtegaal, senior rechtenmanager bij Uitgeverij De Bezige Bij, Thomas Rap en Cargo

"Wij zijn al een tijd bezig om veel aandacht te geven aan boeken die onze uitgeverij diverser, inclusiever en groener maken: in acquisitie, personeelsbeleid en in andere besluitvorming. Maar dat kost tijd en gaat niet van de een op andere dag."

Thalia Ostendorf, redacteur, vertaler en medeoprichter van Uitgeverij Chaos

"Door vertalers van kleur een kans te geven en niet altijd alleen dezelfde vertalers een kans te geven die maar vasthouden aan verouderde vertaalpoëtica’s."

"Door vertalers van kleur een kans te geven en niet altijd alleen dezelfde vertalers een kans te geven die maar vasthouden aan verouderde vertaalpoëtica’s. Door de structuren van de fondsen zo aan te passen dat ook  'onbekende' vertalers een kans hebben om een heel boek te vertalen en hier normaal voor betaald te krijgen."

Jan Baeke, dichter, redacteur, vertaler, essayist en festivalprogrammeur bij Poetry International

"Om het even wat breder te trekken: het diverser en inclusiever maken van de culturele en de literaire sector vraagt om een permanent bewustzijn van de noodzaak daartoe en van het zoeken naar een goede manier om dat te doen. Dat kan en moet op verschillende terreinen. Poetry is zich al redelijk bewust van die noodzaak bij de selectie van dichters en makers en het inschakelen van mensen bij de productie van het festival maar zou meer diversiteit en inclusiviteit kunnen bereiken met het inschakelen van adviseurs, gastprogrammeurs, programmamakers enzovoort. En bij het vervullen van vacatures bij bestuur en de organisatie zelf."

Helen Zwaan, literair vertaler en bureauredacteur bij Atlas Contact

"Afgelopen jaar vertaalde ik samen met mijn vertaalpartner Koen Boelens en met hulp van Neske Beks via De Tank het boek Me and White Supremacy van Layla F. Saad. Dat project, dat boek, heeft mijn ogen wijd geopend, en dat is nog zacht uitgedrukt. In Nederland willen we heel graag geloven dat we al ontzettend ver zijn wat diversiteit en inclusie betreft, terwijl als je eenmaal je kop uit het zand trekt het tegendeel waar blijkt – en dit geldt zeker ook voor het boekenvak. Stap 1 in het bestrijden van racisme en witte suprematie lijkt me een open houding van de betrokkenen en de wil om te leren en bewust te worden van de schadelijke dynamieken waarmee de maatschappij en daarmee de kunstsector doorspekt is. Met meer bewustzijn komt dan hopelijk ook de gedrevenheid actie te ondernemen en de kop ook uit het zand te houden. Concreet betekent dit onder andere: zichtbaarheid voor zwarte boekenvakkers en boekenvakkers van kleur (zonder dat zij als tokens worden ingezet), witte collega’s die zich bewust zijn van het systeem om hen heen dat ontworpen is hen ten goede te komen, redacteuren, vertalers en anderen die zich bescheidener en opener openstellen en hun privilege gebruiken om zwarte stemmen en stemmen van kleur te versterken (en dat betekent niet spreken voor hen!), literaire professionals die verder kijken dan de veilige witte bubbel. Dat lijkt me een goed begin."