Literaire professionals vertellen - Hoe zit het met zichtbaarheid?

Daan Stoffelsen, hoofdredacteur van De Revisor en coördinator van de website van Athenaeum Boekhandel

"Het talent dat er is, mag zeker prominenter naar voren treden."

"Alle literaire bemiddelaars moeten (als ze willen en kunnen) zichtbaarder zijn. Zij zijn de eerste lezers, de mensen die literatuur doorgeven aan de andere lezers. Hun kennis en enthousiasme is essentieel om interessante boeken bij een groter publiek te krijgen. Niet iedereen wil of kan, maar er zijn interviewers en panelleden te vinden onder redacteurs en vertalers, ze kunnen lezingen geven en presentaties. Of ze schrijven, op een bescheidener niveau, voor- en nawoorden, toelichtingen op de processen van acquisitie, redactie en vertaling. Ze schrijven recensies en essays. Ze twitteren of bloggen of schrijven een ingezonden brief. Het talent dat er is (en ik denk aan programma’s als CELA en het Brandsalarm dat in 2021 voor het eerst werd toegekend), mag zeker prominenter naar voren treden.

Ik ben er een voorstander van dat vertalers op het omslag staan, en dat naast naamsvermelding wel meer tekst passend is – de oplossing die de Alice­-uitgave van Gottmer in 2015 bood, vond ik erg sympathiek: een korte toelichting door Sofia Engelsman op haar vertaling en haar enthousiasme voor het boek náást biografietjes van Lewis Carroll en illustratrice Floor Rieder. Maar ieder boek vraagt om andere oplossingen, waarbij de vertaler mijns inziens wel een status van co- of secundaire auteur heeft, van de eerste medewerker aan het boek."

Judith Uyterlinde, publishing director bij World Editions

"Onze redacteuren en persklaarmakers worden meestal niet vermeld in de boeken, tenzij de auteur dat in een dankwoord doet. We zouden dat wel kunnen doen, maar er zijn veel mensen die aan de totstandkoming van een boek werken, die je dan misschien ook zou moeten vermelden, zoals de medewerkers aan de productie, de promotie, de marketing en de verkoop, je kunt onmogelijk iedereen gaan noemen. Ik vind vermelding van de vertaler belangrijker dan van de redacteur, want deze laatste is (bij ons althans) in loondienst terwijl de vertaler freelancer is en het dus meer moet hebben van de naamsvermelding."

Helen Zwaan, literair vertaler en bureauredacteur bij Atlas Contact

"Lastige vraag. Ik vind dat redacteurs, persklaarmakers, correctoren, ontwerpers, registermakers enzovoort alle credits en waardering zouden moeten krijgen die ze verdienen, maar ik denk ook dat het niet erg is dat een groot deel van het productieproces zich achter de schermen afspeelt. Uiteindelijk werken we allemaal samen in dienst van het boek en de lezer – die heeft uiteindelijk weinig boodschap aan hoe het boek tot stand komt. Maar waardering achter die schermen en binnen het boekenvak zélf is wel belangrijk, zou ik zeggen, en dat kan in allerlei vormen worden gegeven: gewoon een compliment of een bedankje, prijzen, eerlijke tarieven… Literaire professionals mogen wel inzien dat niemand misbaar is in het web rondom boeken.

Dat de vertaler zichtbaar moet zijn vind ik zeker. Uiteindelijk levert een vertaler, hoe je het wendt of keert, net zozeer de tekst als een auteur – en daarmee stel ik die twee rollen niet aan elkaar gelijk. Een vertaler draagt een grote verantwoordelijkheid: het toegankelijk maken van een werk voor een nieuw lezerspubliek. Een goede vertaler garandeert kwaliteit, heeft een bepaalde stijl en bepaalt voor een groot deel wat voor boek je als lezer uiteindelijk in je handen hebt. Hierom vind ik het ook verre van misplaatst om een vertaler op het omslag te vermelden – ofwel op het voorplat, ofwel op het achterplat bij de auteursbio."

Marijke Nagtegaal, senior rechtenmanager bij Uitgeverij De Bezige Bij, Thomas Rap en Cargo

"Een kleine biografische tekst over de vertaler aan het begin of eind van het boek vind ik terecht."

"Dat hangt van de prestatie af; veel is gewoon werk dat zij en wij van de rechtenafdeling geacht worden te doen. Als er bijzondere inspanningen zijn geleverd, bedankt de auteur hen en ons soms in een dankwoord.

De rol die voor ons is weggelegd is het uitnodigen van de vertaler voor boekpresentaties.

Vermelding op het titelblad zou kunnen, op het omslag of achterkant vind ik niet echt passen. Een kleine biografische tekst over de vertaler aan het begin of eind van het boek vind ik terecht."

Thalia Ostendorf, redacteur, vertaler en medeoprichter van Uitgeverij Chaos

"Ik denk niet dat het per se nodig is dat redacteurs zichtbaarder zouden zijn, maar dat kan per redacteur verschillen.

Het is denk ik heel interessant als de vertalers meer zichtbaar zijn, niet alleen om mensen ter verantwoording te roepen maar juist zodat men meer inzicht krijgt in een andere laag van het boek. Dit gaat niet alleen om de vertaling maar ook om bepaalde (bijvoorbeeld ritmische) keuzes die de auteur maakt, die minder opvallen als de taligheid van een boek en de vertaling niet ter sprake komen. Panels met auteurs en vertalers brengen altijd veel naar boven over de structuur van een boek.

Het heeft mijn voorkeur dat de vertaler op de omslag of het titelblad wordt vermeld. Een foto voelt een beetje overdreven, het gaat toch wel om het originele werk van iemand anders."

Jan Baeke, dichter, redacteur, vertaler, essayist en festivalprogrammeur bij Poetry International

"Wat betreft de redacteurs weet ik dat niet. Je zou je dat soms kunnen voorstellen als de redacteur echt een enorme rol heeft gespeeld in wat het uiteindelijke boek geworden is. Maar wanneer is er sprake van een substantiële en manifeste bijdrage aan het boek? Hoe meet je dat? Ik heb niet de indruk dat onder redacteurs die wens sterk leeft; maar zeker weet ik dat niet.

De vertaler mag zeker wat meer in beeld zijn omdat te weinig mensen zich bewust zijn van de rol van de vertaler in het toegankelijk maken van tekst uit een andere taal. Dat de vertalers voor ons die enorme bibliotheek aan actuele boeken en andere teksten hebben ontsloten kan niet genoeg geprezen worden.

Ik denk dat we bij Poetry International nog wel wat meer programma’s rond het vertalen van poëzie zouden kunnen maken. En ik zie ook wel wat in het beginnen van een serie online artikelen over vertalen, over het vertalen van een bepaalde dichter, over vertaaldilemma’s, over linguïstische hindernissen en misschien ook artikelen waarin dichters vertellen over hoe ze het proces van vertalen van hun werk hebben ervaren. Het is wel even puzzelen welke vorm goed zou kunnen werken, hoe frequent we dat moeten doen en welke publicitaire strategie daarbij goed zou kunnen werken.

Ik vind dat een vertaler bij een boekuitgave zeker in het colofon en op de titelpagina moet worden vermeld en bij voorkeur ook op het omslag. In een literair programma moet uiteraard de vertaler ook duidelijk worden genoemd. En of een foto gewenst is ligt een beetje aan wat de vertaler in kwestie fijn vindt. Het lijkt me wel belangrijk om naast een korte bio van de schrijver ook een korte bio van de vertaler in het boek op te nemen."

Annelies de hertogh, vertaler, persklaarmaker en corrector

"Ik denk dat het goed zou zijn als de redacteur, persklaarmaker en corrector in het colofon werden vermeld. Dat zou de lezer misschien iets meer bewust maken van het intensieve proces dat een boek moet doorlopen voordat het in de winkelschappen ligt, en misschien zou die lezer dan wel bereid zijn om iets meer te betalen voor een boek. Wishful thinking, wellicht, in deze tijden van ontlezing.

Vertalers mogen meer zichtbaarheid krijgen. Nog al te vaak wordt in recensies met geen woord van de vertaler gerept, terwijl de vertaling er zonder die vertaler helemaal niet zou zijn geweest. De vertaler is ook een beetje auteur, in die zin dat geen twee vertalers dezelfde vertaling van een boek zouden afleveren. Een vertaler is daarnaast vaak beter thuis in de wereld van het vertaalde boek dan wie ook en kan, zoals ik eerder al aangaf, een nuttige bijdrage leveren tijdens boekvoorstellingen, in podcasts, enzovoort. Meer betrokkenheid en zichtbaarheid van de vertaler kan tot meer waardering – en een betere honorering – voor het beroep leiden en de interesse voor literair vertalen aanwakkeren.

De naam van de vertaler hoort naar mijn idee op het omslag en het titelblad vermeld te staan, en in ieder geval in het colofon. Ook op de website van de uitgeverij, in de prospectus en in recensies hoort de vertaler te worden vermeld. Samen met de auteur met foto op de achterkant vind ik dan weer overdreven, maar dat kan iets heel persoonlijks zijn, ik hou niet zo van het voetlicht. Eenmaal plaatste een uitgever een korte biografie van mijn covertaler Els de Roon Hertoge en mij op het omslag, dat vonden we allebei een mooi initiatief dat navolging verdient."

Ebissé Wakjira-Rouw, medeoprichter van Dipsaus en redacteur bij Uitgeverij Pluim

"Als het gaat om het diversiteitsvraagstuk zouden redacteurs en persklaarmakers van mij wel zichtbaarder mogen zijn. Vaak worden makers gevraagd opiniestukken te schijven of zich in het debat te mengen, terwijl zij niet de poortwachters zijn. Redacteuren en uitgevers zijn de poortwachters en ze mogen best publiekelijk uitleggen waarom ze doen wat ze doen.

Vertalers mogen wat mij betreft meer podia krijgen naast het werk dat ze vertalen. Zeker op festivals of bij presentaties. Vaak wordt gezocht naar een ambassadeur met een groot publieksbereik en daardoor belandt een vertaler die het werk intiem kent weleens op de achtergrond. Het is een ondergewaardeerd en onderbetaald beroep!

Wat betreft de vermelding van de vertaler, vind ik: give credit where credit is due! Vermelding van de vertaler is belangrijk voor diens zichtbaarheid, want als ik op zoek ben naar een vertaler check ik vaak colofons!"

Aline Lapeire, literair programmamaker voor deBuren en voormalig bureauredacteur bij De Bezige Bij Antwerpen

"Ik geniet van interviews en podiumprogramma’s met vertalers, soms samen met originele auteurs."

"Ik heb als redacteur zelf nooit het verlangen gevoeld om in de colofon te staan, bijvoorbeeld, en heb dat eigenlijk ook nooit ervaren bij andere bureauredacteurs. Je haalt je voldoening veeleer uit de wetenschap dat je goed werk hebt geleverd of uit complimenten en dankwoordvermeldingen van de auteur. Het is, volgens mij, vooral belangrijk dat de rol van interne en externe redacteurs wordt gezien binnen de uitgeverij zélf. Te vaak wordt door directies gedacht dat wel bespaard kan worden op redactie, terwijl er net meer geld nodig is, zeker voor de externe medewerkers.

Dat mag zeker, als de vertaler zich daartoe geroepen voelt. Ik geniet van interviews en podiumprogramma’s met vertalers, soms samen met originele auteurs. deBuren organiseert ook soms zulke programma’s, bijvoorbeeld in de context van CELA of De Week van het Nederlands, die we samen met de Taalunie organiseren.

Bij een literaire vertaling hoort de naam van de vertaler(s) op het omslag, voor- of achteraan."