Vertalers vertellen - Over duo- en meermansvertalingen

Lies Lavrijsen, vertaler uit o.a. het Engels en Italiaans in het Nederlands

"Met zijn tweeën ben je creatiever, preciezer."

"Ik heb een vaste vertaalpartner (Tine Poesen). Naast onze gemeenschappelijke vertaalprojecten hebben we ook nog individuele projecten. De voordelen van duovertalen: met zijn tweeën ben je creatiever, preciezer, en zie je minder dingen over het hoofd. En er is natuurlijk ook het sociale aspect: het is heerlijk om te sparren met iemand die precies weet waar het boek over gaat en die begrijpt wat er zo lastig aan is. De nadelen van duovertalen: tijdsbesparend is het niet, en je moet je honorarium delen, dus je houdt er (nog) minder aan over.

Over onze werkwijze: we lezen het boek en bespreken de te verwachten vertaalproblemen (stilistische keuzes en bepaalde termen). Dan verdelen we het boek in twee gelijke delen (meestal even/oneven hoofdstukken, of ieder één personage als er een wisselende verteller is), vertalen ons eigen deel, zetten al onze afgewerkte hoofdstukken in een dropbox, lezen elkaars hoofdstukken na en voorzien ze van zéér uitgebreid commentaar, verwerken dat commentaar, bespreken de laatste knelpunten en lezen de laatste versie allebei nog een keer na."

Jan Willem Bos, vertaler uit het Roemeens in het Nederlands

"Ik werk nooit samen met andere vertalers. Dat is ook nooit aan de orde geweest."

Huub Stegeman, vertaler uit het Engels en Duits in het Nederlands

"Ik werk wel eens met één of meer anderen samen, maar liever doe ik alles alleen, omdat ik liever alleen verantwoordelijk ben voor wat er naar de persklaarmaker gaat. Meestal is een duovertaling in de non-fictie toch omdat er anders niet genoeg tijd is voor een boek, en dan zit je feitelijk elk je eigen stuk te doen en kijk je voor de vorm nog even snel naar dat van de ander. Tijd om elkaars werk grondig te beoordelen is er niet, althans geen tijd waarvoor je wordt betaald."

Nicolette Hoekmeijer, vertaler in het Nederlands uit het Engels

"Ik vind het prettig om op z'n tijd met een ander te vertalen."

"Ik werk soms met andere vertalers – de methodiek wisselt. Soms doet de een de ene stem en de ander de andere stem. Of om en om een hoofdstuk. Met één iemand vertaal ik verhalen, dan maken we allebei een vertaling en leggen die naast elkaar. Dit is een zeer tijdrovende manier van werken, maar wel de allerleukste: ongekend stimulerend en leerzaam.

Voor een roman is deze werkwijze ondoenlijk, dan vertalen we ieder ons stuk en mailen dat naar de ander, die het van commentaar voorziet en weer terugstuurt. Naar aanleiding van dat commentaar wordt er overlegd. Dit proces herhaalt zich zo vaak als nodig.

Ik vind het prettig om op zijn tijd met een ander te vertalen, omdat het je uit je vaste routines haalt, omdat je wordt gewezen op idiosyncrasieën, omdat iemand met oplossingen, inzichten en interpretaties komt waar je zelf niet aan had gedacht, omdat het je stimuleert, voorkomt dat je gemakzuchtig wordt, je dwingt om zaken van meerdere kanten te bekijken, je horizon, inzichten en kennis verruimt, en niet in de laatste plaats omdat het gezellig is."

Martin de Haan, vertaler uit het Frans in het Nederlands

"Ik heb lange tijd met een vaste vertaalpartner samengewerkt, en zelfs een tijdje met een driemanschap. Niet altijd, we hadden ook onze eigen individuele teksten. Het voordeel is dat twee mensen meer zien dan één. Je kunt iets gewaagdere keuzes maken omdat je weet dat je wel wordt teruggefloten als je te ver bent gegaan, en anderzijds leer je je eigen keuzes ook beter analyseren en beargumenteren.

Wij verdeelden de tekst in tweeën en gingen vervolgens de tekst van de ander te lijf, net zo lang tot we het over elk woord eens waren. In het begin deden we dat met ‘Wijzigingen bijhouden’ in Word, later werkten we zonder markering in elkaars tekst – waardoor je je eigen tekst noodgedwongen weer met frisse ogen tegemoet treedt, in plaats van alleen maar te kijken wat de ander niet goed vond."

Luk Van Haute, vertaler uit het Japans in het Nederlands

"Gêne overwinnen was een van de grootste uitdagingen."

"Ik heb één keer een duo-vertaling gedaan. Geen van ons beiden was vragende partij, het gebeurde op aandringen van de uitgever, die tijd wilde winnen (het is uiteraard een misvatting dat je zo de helft van de tijd uitspaart).

Gêne overwinnen was een van de grootste uitdagingen. Je begint elk met een deel, maar al snel moet je teksten gaan uitwisselen om ze op elkaar af te stemmen. Je moet eensgezind zijn over hoe personages dienen te klinken e.d. De lezer mag niet merken dat er twee verschillende vertalers aan het werk zijn geweest (James Bond is in de loop der jaren door diverse acteurs vertolkt, die elk een eigen accent aan hetzelfde personage gaven. Het publiek moet daar telkens aan wennen, maar aanvaardt het na verloop van tijd, omdat het uiteindelijk James Bond blijft. Als in dezelfde film echter twee verschillende acteurs James Bond speelden, zou het publiek dat niet pikken).

Zo moest ik een versie aan mijn co-vertaler opsturen die ik normaal gesproken nog niet aan iemand zou laten lezen, omdat ik er nog niet tevreden over was. Onvermijdelijk ontstaat nu en dan wrevel, maar als je je ijdelheid aan de kant weet te schuiven, kun je elkaar ook naar een hoger niveau tillen. Het was leerzaam om feedback te krijgen van iemand die de brontekst begrijpt, wat in het geval van Japans bij een persklaarmaker of redacteur niet het geval is."

Andrea Kluitmann, vertaler uit het Nederlands in het Duits

"Er wordt vaak gezegd dat je geen tijd bespaart."

"Ik heb weinig samen vertaald, twee boeken met collega Rainer Kersten omdat hij mij een keer vroeg om tijd te besparen en ik hem een keer om dezelfde reden. Er wordt vaak gezegd dat je geen tijd bespaart omdat je zo veel moet bespreken. Dat is zeker waar, maar het werk wordt toch overzichtelijker omdat je niet alleen vertaalt, maar ook de tekst van de ander redigeert. Ik vond het leuk om dingen met elkaar te kunnen bespreken, heel leerzaam om zo dicht op een andere vertaler te zitten.

Een tijd lang hebben collega en vriendin Verena Kiefer en ik al onze vertalingen voor elkaar nagekeken; dat was heel fijn en zeker bevorderlijk voor de kwaliteit. Door grote drukte haalden we dat op een gegeven moment niet meer. Het is natuurlijk ook zo dat het je toch al extreem karige uurloon nog verder omlaag drukt; economisch gezien is het zelfverwoestend gedrag. Een ander nadeel aan duovertalingen vind ik dat je er toch heel goed op moet letten dat je dezelfde stijl hanteert."