Verslag ESLT Summer School 2020

16 september 2020 - Verslagen

Van 8 tot en met 11 september organiseerde het ELV samen met het British Centre for Literary Translation, de Italiaanse Link Campus University en de San Pellegrino Foundation de vierde editie van de ESLT Summer School. Dit jaar was deze zomercursus rond vertaalonderwijs voor het eerst volledig online. Deelnemer Dorette Zwaans doet verslag.

Screenshot van een scherm in Zoom waarop alle deelnemers te zien zijn.
De deelnemers en lectoren van de ESLT Summer School 2020, met helemaal links in het midden de schrijfster van dit verslag.

Door Dorette Zwaans

Als vertaalster van romans en, vooral, jeugdliteratuur en jeugdnon-fictie (vanuit het Italiaans en soms het Engels) en als redacteur van kinderboeken voel ik me betrokken bij het leesplezier en de leesvaardigheid van scholieren. Vooral een tekst heel nauwgezet leren lezen is heel belangrijk. Een literair vertaler is bij uitstek getraind in close reading. Al een tijdje speelde ik daarom met de gedachte dat het geweldig zou zijn workshops ‘Vertalen’ te geven op middelbare scholen. Maar ondanks mijn master in de Vertaalwetenschap, kon ik op het gebied van lesgeven in literair vertalen wel wat meer kennis gebruiken. Alsof het lot het wilde, stuitte ik op de zomercursus van de European School of Literary Translation (ESLT). Ik zag mijn kans schoon en stuurde een motivatiebrief.

De ESLT Summer School 2020, dit jaar helaas niet in Rome, vond plaats als online event. Jammer van Rome, maar een superoplossing om zo toch samen te kunnen komen met lectoren en studenten uit alle windstreken: Engeland, Nederland, Italië, IJsland, Rusland, Hongarije…  Er was zelfs een collega-vertaalster Chinees-Engels die om lokale tijd 4 uur ‘s ochtends inlogde vanuit Chili! Het gemis van Rome werd bovendien ruimschoots goed gemaakt door het kijkje dat we konden nemen in elkaars boekenkasten op de achtergrond en de kennismaking met elkaars katten… op de voorgrond (vertalers blijken kattenmensen!).

De ESLT bestond uit vier volle dagen van lezingen, pragmatische lesvoorbeelden en workshops waarin wij studenten zelf aan de slag gingen. Elke cursusdag had een mooie mix van verschillende elementen.

Voorzitter en moderator Duncan Large (Academic Director aan het British Centre for Literary Translation in Norwich) trapte af met zijn lezing over het wel of niet expliciet doceren van vertaaltheorieën, en of het daarbij verschil maakt of je aan academische of niet-academische studenten doceert. De uitkomst van de lezing en de groepsdiscussie was dat het absoluut een meerwaarde heeft om in elke les momenten in te lassen van expliciete instructie over de vertaaltheorie passend bij die specifieke les, ook aan niet-academici. Dit geeft de student tools om gericht tot een geschikte vertaalstrategie te komen en verschaft hem of haar bovendien de nodige terminologie om de eigen vertaalkeuzes te onderbouwen, een belangrijk aspect van de literaire vertaalcompetenties.

De lezingen werden afgewisseld met praktijkgedeelten, waarin we in kleine groepjes in aparte ‘Zoom-ruimtes’ aan een opdracht konden werken. Zo wisselden we de eerste middag onze beste tips en tricks uit en presenteerden een selectie daarvan plenair.

De tweede dag begon met twee interactieve lezingen. Gandolfo Cascio (docent Italiaanse literatuur en Vertalen aan de Universiteit Utrecht) liet ons nadenken en discussiëren over heterogene en multiculturele vertaalklassen. Wat als de vertaalopdracht elementen bevat die bij deelnemers gevoelig liggen, of, door bijvoorbeeld politieke opvattingen of leeftijd, verschillend worden geïnterpreteerd? De docent moet er alert op zijn. Gandolfo illustreerde dit aan de hand van de woorden ‘fair’ in de vertaling van My fair lady en het woord ‘zwart(e)’ in het Hooglied en Gone with the wind. In hun nieuwe Italiaanse vertaling in 2020 van die laatste titel reduceerden vertaalsters Annamaria Biavasco en Valentina Guani het ‘n-woord’ bijvoorbeeld van 104 naar 50 keer voorkomen. Na afloop van de lezing ontstond een levendig gesprek over de vertaling van het ‘n-woord’ in de verschillende talen.

Franca Cavagnoli, literair vertaalster Engels-Italiaans van o.a. J.M. Coetzee en lector aan verschillende vertaalinstituten, liet ons met veel voorbeelden zien hoe je creolentaal en pidgin in postkoloniale literatuur kunt vertalen, met behoud van het anders-zijn maar zonder karikaturaal te worden. De personages spreken immers hun eigen, niet gemarkeerde taal. Het twee deel van haar lezing ging over zelfbedachte woorden in de brontekst, waarbij we als groep konden meedenken over mogelijke vertalingen van een aantal voorbeelden uit Salman Rushdies Midnight’s Children (1981): all this writing-shiting, beauteous!, with her down-to-earthery), on these Padmaless nights en Ganesh-nosed as I. Duidelijk was dat native-speakers de brontekst ook niet altijd hetzelfde interpreteren, want riep Rushdies personage nu ‘beauteous!’ vanuit gebrekkig Engels, gebruikte hij expres een archaïsch woord of deed hij dit vanuit het Indiaas-Engels? Elk van de interpretaties leidt tot een andere vertaaloplossing.

Na een Italiaans-lekker lange pauze van 2 uur, volgden we een openbaar event met ruim 100 andere luisteraars: een tweegesprek tussen vertaaldocenten en vertaalsters Italiaans-Engels Jenny McPhee (o.a. Elsa Morante) en Ann Goldstein (o.a. Elsa Morante en Elena Ferrante) over vertalen, co-vertalen en lesgeven. Het is hier terug te kijken.

Dag drie stond geheel in het teken van de Leerlijn Literair Vertalen (PETRA-E). Na uitleg over de leerlijn door Roberta Fabbri (directeur SSLM San Pellegrino) en Motoko Akashi (postdoctoraal onderzoeksassistent PETRA-E Framework) en een bak praktische en inspirerende lesideeën van Katarzyna Tryszyńska (universitair docent University of Wroclaw) en Louisa Desilla (Hoofd Vertalen en Interculturele Wetenschappen in Thessaloníki), gingen we weer zelf in groepjes aan de slag. Elke groep ontwierp een modelles met als uitgangspunt een aantal competenties en descriptors van de Leerlijn Literair Vertalen. De uitkomst waren vijf mooie kant-en-klare lessen, van het terug-vertalen naar het Nederlands van een Engelse vertaling van Toon Tellegens gedicht Doodgaan?? Nooit van gehoord!, tot strips vertalen en het fonetisch ‘vertalen’ van Humpty Dumpty in correct Frans.

Toch vermoeid en met intussen vierkante ogen van naar het scherm turen, was iedereen vrijdag om 9.30 uur weer online present, om te luisteren naar vertaler en docent aan de Moscow State University Alexandra Borisenko en vertaler en onderzoeker Victor Sonkin. Zij deden verslag van een project dat zij in de loop der jaren hebben uitgevoerd met steeds nieuwe studenten literair vertalen Engels-Russisch. ‘Vertalen is onderzoeken!’ is hun credo. En hoe kun je beter onderzoek doen, dan via de vertaling van een goed detectiveverhaal? In hun lessen lieten zij dan ook standaard Engelse detectiveverhalen vertalen, die zij haalden uit allerlei anthologieën. De mooiste verhalen en beste vertalingen bundelden zij in nieuwe Russische anthologieën. (zie afbeelding hieronder)

Een probleem was, dat in de Russische vertaaltraditie vroeger altijd gestreefd werd naar 100% naturalisatie, maar zij wilden juist het Britse behouden. Hoe konden zij de vertalingen begrijpelijk maken? De Russen wisten niets van al die Engelse concepten als round pistol, handsome cab en commoner’s gown. Het leverde drie dikke pillen verhalen op met achterin een gedetailleerd, encyclopedisch notenapparaat van tekst gecombineerd met sfeervolle oude illustraties. We gingen direct enthousiast op zoek naar Russische webshops om deze juweeltjes voor onze eigen boekenkast te bestellen. En misschien een eigen versie van te maken? Met de kanttekening van de meeste cursisten dat een dergelijk omvangrijk notenapparaat (zie tweede afbeelding hieronder) bij veel uitgeverijen in hun land toch niet zal aanslaan.

Voordat wij de geslaagde cursusweek op vrijdag 11 september afsloten met een bring-your-own-borrel en napraatten via de chatbox, die intussen meer weg had van een catbox, was er ook nog het moment suprême: iedere deelnemer moest haar eigen les, die zij voor aanvang van de Summer School had ingeleverd en gewijzigd op basis van opgedane inzichten, presenteren. Weliswaar een spannend moment voor de meesten, maar het leidde tot een Dropbox vol bruikbare ideeën.

Met volop ideeën en toekomstplannen en een adresboekje gevuld met e-mailadressen en telefoonnummers van getalenteerde en gedreven lieve collega’s, kijk ik terug op een zeer geslaagde week.

Drie omslagen van Russische anthologieën.
Binnenwerk van het notenapparaat in een van de anthologieën van A. Borisenko en V. Sonkin.
Logo's van de ESLT en partners.