Verslag: "Mentoreren is een leven lang leren" aldus Alexa Stoicescu

“Een moeilijke tekst is geen excuus om slordig te werken. Kijk er nog eens naar. En dan nóg een keer!”

In 2018 zei mijn mentor Jan Willem Bos, nadat ik hem in alle haast een slordig vertaald hoofdstuk had opgestuurd van Waar was je nou van K. Schippers: “Een moeilijke tekst is geen excuus om slordig te werken. Kijk er nog eens naar. En dan nóg een keer!” Deze opmerking bleef mij bij, meer dan alle andere suggesties, kritiek of complimenten die ik van hem ontving. Destijds maakte ik de vertaling met de hand, in potlood. Ik had het boek gekopieerd, en boven elke regel schreef ik een eerste versie in het Roemeens. Ik was doodsbang voor de tekst en stelde een voorlopige eindversie zo lang mogelijk uit. Uiteindelijk typte ik de vertaling over in mijn computer en stuurde die op. De tekst kwam terug vol rode opmerkingen. Soms zei Jan Willem: “Je durft niet,” andere keren vond hij dat ik te veel afstand nam van de tekst. Maar wat ik steeds merkte: de vertaling werd beter. Steeds beter.

"Wat had ik een ander te bieden? Ik was immers zelf nog aan het leren - en hoe!"

Toen het ELV me later vroeg of ik een vertaling wilde mentoreren, voelde ik me totaal onvoorbereid. Wat had ik een ander te bieden? Ik was immers zelf nog aan het leren - en hoe! Maar in een niche zoals het vertalen tussen Nederlands en Roemeens zijn er niet veel anderen om op terug te vallen. Bovendien moet je blijven zorgen dat er vertaald wordt, dat er nieuwe vertalers komen en dat die vertalingen steeds beter worden. Dus waagde ik de sprong en begeleidde ik mijn eerste project: Minoes van Annie M.G. Schmidt. Sindsdien heb ik meerdere mentoraten op me genomen, van de poëzie van Carmien Michels tot het uitdagende proza van Lisa Weeda en het veelvuldige gebruik van Engelse concepten van Hanna Bervoets. Elk project bracht nieuwe uitdagingen met zich mee, maar ik zag ook hoe elk mentoraat de teksten beter maakte.

Mentoreren kan verschillende vormen aannemen. Soms is het afstandelijk: een lijst met opmerkingen, suggesties voor meer idiomatisch taalgebruik, of adviezen om dialogen hardop te lezen. Andere keren help je iemand die al goed is, maar nog onzeker, of geef je een spoedcursus in professionalisering: Hoe begin je? Wie mail je? Wat als niemand antwoordt? Hoe schrijf je een leesrapport?

"Vertalen is niet alleen taal, stijl en ritme overbrengen, maar ook compromissen sluiten."

Het mooiste vind ik collaboratieve vertalingen. Bij De avond is ongemak van Lucas Rijneveld werkte ik samen met vertaler Cătălina Oșlobanu. Samen zochten we naar de stem van de tekst, controleerden we elkaars werk, en discussieerden we over nuances. Dat proces is intens, maar ook leerzaam. Je opent je voor een ander, wat kwetsbaar voelt, maar het resultaat is altijd sterker. Vertalen is niet alleen taal, stijl en ritme overbrengen, maar ook compromissen sluiten. Humor, vocabulaire, metaforen – alles is contextgevoelig. Wat voor iemand werkt, doet dat niet automatisch voor iemand anders.

Het adagium “vertalen wat er staat” van Arthur Langeveld begeleidt me nog steeds. Origineel en vertaling moeten corresponderen op detailniveau, heb ik van hem geleerd. Binnen dat keurslijf van precisie schuilt echter veel vrijheid. Dat inzicht geef ik elke keer door. Mentoreren is, net als vertalen, een continu leerproces. Het is telkens anders, afhankelijk van de mentor, de vertaler en de tekst. Het belangrijkste blijft dat je minder slordig wordt en dat je blijft sleutelen tot je de beste oplossing vindt. Je vertaling wordt er beter van – en dat plezier is met niets te vergelijken.

Lees meer over vertalen als duo en vertaalde literatuur uit het Roemeens: 

https://dlit.univie.ac.at/dlit/romania/dlitro-translating-marieke-lucas-rijneveld/

https://dlit.univie.ac.at/dlit/romania/dlitro/

Voor Alexa's Vertalersprofiel in ons Vertalersbestand klik je hier.