Nederlands Letterenfonds

Geplaatst op: 03 december 2018

Literair vertalers zijn voor het werk van het Nederlands Letterenfonds van essentieel belang: als ambassadeurs tussen culturen en als schatbewaarders van de literatuur. Het Letterenfonds wil immers de kwaliteit en diversiteit van literatuur in de Nederlandse en Friese taal stimuleren, alsook de verspreiding van Nederlandse en Friese literatuur in het buitenland. Maar wat kan het Letterenfonds op zijn beurt betekenen voor startende literair vertalers in én uit het Nederlands?

Nederlands Letterenfonds
Nederlands Letterenfonds

‘De makkelijkste weg voor nieuwe vertalers naar een professioneel vertalersschap is aan de hand van een ervaren vertaler,’ aldus Fedde van Santen (directeur van de Vertalersvakschool). Het Letterenfonds kan – direct of indirect – helpen bij het opbouwen van een netwerk, het vergroten van je deskundigheid, en met geld.

Subsidies

Om met dat laatste punt te beginnen: beurzen (projectsubsidies voor literaire vertalingen) komen voor vertalers in het Nederlands pas in zicht na een eerste boekvertaling. Het is belangrijk dat zowel voor deze eerste vertaling – ook al kun je er geen subsidie voor aanvragen – als voor de volgende vertaling een Modelcontract is afgesloten. Attendeer, waar nodig, je uitgever op deze voorwaarden.  

De makkelijkste weg voor nieuwe vertalers naar een professioneel vertalerschap is aan de hand van een ervaren vertaler

In principe kunnen vertalers in alle literaire genres een aanvraag indienen: kinder- en jeugdliteratuur, fictie, non-fictie, poëzie, toneelteksten, en graphic novels. Twijfel je of het te vertalen boek tot het literaire domein behoort? In het jaarverslag staan alle toekenningen, ook publiceert het fonds iedere maand een (Facebook)overzicht met recente resultaten. Of nog eenvoudiger: leg je vraag voor aan het fonds, er is een goede kans dat op basis van jouw informatie een inschatting gemaakt kan worden of de brontekst in aanmerking komt.

Kwaliteit kost tijd, en tijd is geld. Dat is in een notendop de pointe van de projectsubsidies voor literaire vertalingen. Meermansvertalingen zijn vrijwel altijd haastwerk en komen daarom niet in aanmerking (vertaalduo’s kunnen wel aanvragen). Bij het beoordelen van een aanvraag laat het Letterenfonds zich door externe deskundigen adviseren over de literaire kwaliteit van het te vertalen boek en over de kwaliteit van eerder vertaalwerk van de aanvrager. Daarom moet je bij je eerste aanvraag dus altijd ook je eerste vertaling opsturen.

Voor vertalers uit het Nederlands werkt het anders. Zij kunnen zelf geen beurzen aanvragen voor hun vertaalwerk. Wel ondersteunt het Letterenfonds via de zogenoemde Translation Grants buitenlandse uitgeverijen bij het introduceren van het werk van een Nederlandse auteur in hun taalgebied. Voor de eerste vertalingen kan 70% van het honorarium voor de literair vertaler worden gesubsidieerd – uiteraard wordt daarbij een fair honorarium verwacht. Ook de professionaliteit van de uitgever en de kwaliteit van de vertaler worden getoetst.

Het Letterenfonds werkt hierbij voor alle literaire genres met lijsten van geaccrediteerde vertalers. Hoe kom je op zo’n lijst? Dat kan door ofwel in overleg met het fonds een literaire vertaling in het betreffende genre (waar je zelf tevreden over bent uiteraard) ter beoordeling voor te leggen, ofwel door een proefvertaling aan te vragen (en te maken). Het is daarbij verstandig om je te bedenken dat dingen die je voor het eerst doet zelden meteen perfect gaan. Het is niet onverstandig eerst in een professionele setting wat vertaalervaring op te doen en feedback te ontvangen van een redacteur of ervaren collega voor je zo’n proefvertaling maakt.

Publicatiemogelijkheid?

Bij het verwerven van opdrachten kunnen literaire tijdschriften soms ook een opstap bieden. Een reeks literaire tijdschriften in Nederland wordt door het Letterenfonds ondersteund zodat ze hun auteurs kunnen honoreren. Is er een (uiteraard nog niet eerder vertaald) kort verhaal of gedicht dat je graag zou vertalen, en dat je bij een bepaald tijdschrift vind passen? Leg het vooral voor. In de regel staan redacties open voor suggesties.

Deskundigheidsbevordering en netwerk

Het werk van literair vertalers wordt doorgaans niet ruim gehonoreerd en een deel van hun werk zelfs helemaal niet. Vaak is er geen financiële ruimte om bijvoorbeeld cursussen te volgen of op andere manieren nieuwe vaardigheden te ontwikkelen of kennis te vergaren. Daarnaast kennen vertalers als geen ander de literatuur in de taal waaruit ze vertalen. Niet zelden fungeren vertalers als ambassadeurs voor de literatuur uit ‘hun’ land en leveren ze een belangrijke bijdrage aan de veelzijdigheid van het literair aanbod in Nederland. Om die kennis te verwerven moeten vertalers echter tijd kunnen inruimen om te lezen, onderzoeken, en bijvoorbeeld leesrapporten te schrijven voor uitgevers om die te interesseren. Tot slot kost het beginnend vertalers dikwijls behoorlijk wat tijd om een plek in het literaire veld te veroveren, en lijkt de stap groot naar een eerste of tweede contract dat voldoet aan de standaard van het Modelcontract voor de uitgave van een vertaling van een literair werk.

Om al deze redenen is de ontwikkelbeurs voor literair vertalers in het leven geroepen. Deze ontwikkelbeurs heeft als doel om literair vertalers in staat te stellen zich professioneel te blijven ontwikkelen, hen te versterken in hun ambassadeursrol, en om beginnende literair vertalers te stimuleren hun vak te blijven uitoefenen. Met deze deelregeling stelt het Letterenfonds een ontwikkelbeurs ter beschikking voor vertalers die een projectsubsidie ontvangen in het kader van de Regeling projectsubsidies voor literaire vertalingen én voor literair vertalers die aan het begin staan van hun loopbaan maar al wel aantoonbaar stappen hebben gezet in het vertaalvak. Over de laatst ingediende aanvraag voor een projectsubsidie moet (indien er al is aangevraagd) een positief besluit zijn genomen.

Geaccrediteerde literair vertalers uit het Nederlands kunnen een aanvraag indienen voor een verblijf van minimaal twee weken tot maximaal twee maanden in het Vertalershuis Amsterdam. Hier kunnen zij (met een beurs) aan een concrete vertaling werken, en tegelijkertijd kennis en ervaringen met collega-vertalers uitwisselen, zich in de Nederlandse taal onderdompelen en contacten met bijvoorbeeld auteur of uitgever aanhalen.

Daarnaast worden door het Vertalershuis Amsterdam – een onderdeel van het Letterenfonds – regelmatig vertaalworkshops georganiseerd voor vertalers in en uit het Nederlands. Speciaal voor jong vertaaltalent is er ieder najaar The Chronicles met aansluitend De Vertalersfabriek. De belangrijkste Nederlandse hotspot voor deskundigheidsbevordering is het Expertisecentrum Literair Vertalen – zij organiseren (in overleg met en met ondersteuning van het Nederlands Letterenfonds en Literatuur Vlaanderen) vele workshops en maken mentoraten mogelijk voor zowel vertalers uit als in het Nederlands. In aanvulling daarop investeert het fonds in de Vertalersvakschool, in talentbeurzen en in gastcolleges van ervaren literair vertalers aan de Master Literair Vertalen, in CELA, en in workshops die door de Auteursbond worden georganiseerd. Ook kunnen vertalers uit het Nederlands een reisbeurs aanvragen als ze voor onderzoek naar het buitenland moeten, en werkt het fonds samen met enkele residenties. Tot slot organiseert het fonds samen met partners de jaarlijkse Literaire Vertaaldagen met lezingen en workshops voor en door vertalers in en uit het Nederlands.

Via de Vertaaldagen, workshops en de mentoraten kun je natuurlijk ook je netwerk op- of uitbouwen. Ook de voor een breed publiek georganiseerde evenementen – zoals de Europese Literatuurprijs, Vertalersgeluktournee (april en mei) en Schwob-leesclubs in Nederland en bijvoorbeeld de uitreiking van tweejaarlijkse prijzen (Else Otten Ubersetzerpreis, de Vondel Translation Prize, en de Prix des Phares du Nord) in Duitsland, Engeland en Frankrijk – bieden daarvoor uitgelezen mogelijkheden.

Tot slot geeft het Letterenfonds regelmatig voorlichting over de actuele mogelijkheden via bijvoorbeeld de ELV-cursussen of de alumnidagen van de literaire vertaalopleidingen. En belangrijker: als je vragen hebt, of twijfelt over het juiste aanvraagmoment kun je altijd contact opnemen met een van de medewerkers van het Letterenfonds. Ze beantwoorden graag je vragen.

Blijf je graag op de hoogte? Schrijf je hier in voor de Nederlandse en/of Engelse nieuwsbrief, of volg het Letterenfonds en/of Dutch Literature op de social media.

Meer informatie: