Zelfzorg voor literair vertalers

Inleiding

Als vertaler heb je idealiter alle vrijheid. Je kunt zelf je tijd indelen, eigen baas zijn en doet, als je het een beetje slim aanpakt, ook nog eens leuk werk. Toch heeft vertalen, net als elke andere beroepsactiviteit, minder leuke kanten. Zo zal je ongetwijfeld in de loop van de jaren stress ervaren. Daarbij kan het gaan om mentale stress, maar je kunt de term ook in bredere zin gebruiken, zoals bij het Engelse woord ‘stress’ (ook: fysieke belasting). Bij aanhoudende mentale stress of een gebrek aan positieve stimuli ligt een burn-out al snel op de loer. Bij te veel of verkeerde fysieke belasting, kunnen zogenaamde ‘CALNS’ (Complaints of Arm, Neck and/or Shoulder) een gevaar vormen voor je welbevinden. Burn-outs en chronische fysieke klachten kunnen behoorlijk grote (financiële) gevolgen hebben voor de kleine zelfstandige. In deze bijdrage krijg je tips om burn-out- en andere klachten tijdig te herkennen en te voorkomen. 

Ergonomie

De ene vertaler werkt het liefst aan de keukentafel of zelfs in een gezellig koffiebarretje, terwijl de ander een geluidsdichte zolderkamer verkiest. Er zijn ook vertalers die een echte werkvibe zoeken; zij reserveren een kantoorruimte waar ook anderen naarstig aan het werk zijn. De ene vertaler heeft achttien vensters tegelijk open, inclusief mailbox en sociale media, en de ander werkt bijna uitsluitend in een CAT-tool en sluit elk internetvenster direct nadat een zoekopdracht is voltooid. Kortom, elke vertaler werkt anders. Een factor die belangrijk is bij de inrichting van je werkplek (je vaste of ‘mobiele’ kantoor) is ergonomie.

Als we aan ‘ergonomie’ denken, dan denken we hoofdzakelijk aan onze werkhouding, aan fysieke ergonomie. Deze associatie is tekenend voor een gebrek aan bewustzijn onder vertalers. Een grootschalig Europees onderzoek naar de ergonomische omstandigheden waaronder vertalers werken (het ErgoTrans-onderzoek) heeft uitgewezen dat vertalers onvoldoende op de hoogte zijn van (het belang van) een goede ergonomie. Bij ergonomie maken we een onderscheid tussen:

• Fysieke ergonomie: houding, ruimtelijke kantoorinrichting
• Cognitieve ergonomie: processen die te maken hebben met concentratie en verwerking van informatie
• Organisatorische ergonomie: beleid, samenwerking en werkstromen

Onder optimale omstandigheden gaan productiviteit, gezondheid en werktevredenheid hand in hand. We zien echter dat productiviteit steeds vaker op één komt te staan en dat vertalers hierdoor roofbouw op hun lichaam en op hun geest plegen. En hoewel werktevredenheid door productiviteit een kortstondige boost kan krijgen, zien we ook dat onze happiness at work een serieuze knauw krijgt als we ons fysieke en geestelijke welzijn niet voldoende in acht nemen. 

Tips voor een optimale ergonomie

Laten we beginnen bij de basis. Een gezond (werkend) mens zal spieren afwisselend aanspannen en ontspannen, waardoor spieren en gewrichten soepel blijven en de bloedcirculatie wordt gestimuleerd. Vertalers zitten echter in veel gevallen aan een bureau (of, erger nog, aan tafel) geketend; bloedcirculatie wordt belemmerd en spieren worden, zoals dat door specialisten wordt genoemd, ‘statisch’ belast. Een hoge en statische belasting leidt onvermijdelijk tot snelle vermoeidheid. Hierdoor ontstaan vaak de zogenaamde ‘CALNS’, die overigens ook met muisarm worden geassocieerd.

Ondanks ontwikkelingen in kantoortechnologie, ontwikkelingen die versneld zijn door de coronapandemie die thuiswerken tot nieuwe norm heeft verheven, blijft het aannemelijk dat vertalen blijft wat het altijd is geweest: een ‘bureauberoep’. Om pijnlijke schouders en polsen, RSI en laptopbochels tegen te gaan is het in de eerste plaats raadzaam om je bureau zo aan te passen dat je zittend in ieder geval de juist houding aanneemt. Daarnaast is het raadzaam om te kijken of je je houding (om de zoveel tijd) kunt veranderen. Hieronder vind je een aantal tips voor een goede fysieke ergonomie:

• Investeer in een goed bureau (stabureau, zit-stabureau), een goede stoel (ergonomische stoelen) en eventueel ergonomische hulpmiddelen (elleboogsteun, voetensteun, ergonomisch toetsenbord, deskbikes).
• Werk niet (te lang) uitsluitend op een laptop. Sluit je laptop bij voorkeur aan op een beeldscherm, een los toetsenbord en een muis.
• Zorg voor een goede houding door recht voor de computer te gaan zitten, je voeten plat neer te zetten (met je knieën uit elkaar), je benen in een hoek van 90 graden te plaatsen, het gewicht van je billen over je stoel te verdelen, je rug te rechten (zodat de onderrug lichtjes ‘hol’ is en je bovenrug recht is) en je schouders ontspannen te laten hangen.
• Schud je schouders, nek en armen geregeld los en doe rekoefeningen.
• Zorg voor een afwisselende werkhouding.
• Maak van elke gelegenheid gebruik om te staan en rond te lopen (liefst elke 30 min). Bel en vergader waar mogelijk staand. Investeer eventueel in een goede headset.
• Volg een workshop spraakherkenning en ga na of werken met speech-to-texttechnologie iets voor jou is.

Vertalers verrichten constant dezelfde handelingen en ze doen dit maar wat vaak op inefficiënte wijze (snelknoppen worden niet altijd gebruikt, er staan duizend-en-één vensters open en die worden voortdurend geopend en gesloten, ‘simpele processen’ worden niet geautomatiseerd). Vaak wordt er op de computer, ongeacht het tijdstip en de lichtinval, voor dezelfde helderheids- en constrastinstellingen gekozen, waardoor ogen ook nog eens snel vermoeid raken en hoofdpijn de kop op steekt. Vertalers hebben vaak geen benul van het effect van deze instellingen en omstandigheden op de concentratieboog en op informatieverwerking. Gunstige cognitief-ergonomische omstandigheden krijg je door de volgende tips in acht te nemen:

• Zorg voor voldoende licht (zonlicht of aangenaam kunstlicht) in je werkruimte.
• Voorkom dat je werkt met te veel omgevingsgeluid en investeer eventueel in koptelefoons die ontwikkeld zijn om geluid te dempen (noice-cancelling).
• Zorg ervoor dat de werkruimte voldoende doorlucht is en dat de temperatuur aangenaam is (rond de 20 graden Celsius).
• Koop een tweede scherm en voorkom zo dat je steeds vensters moet openen en sluiten.
• Verdiep je voldoende in de tools die je gebruikt en zorg ervoor dat je gebruikmaakt van de juiste snelknoppen. 'Customize' je instellingen waar mogelijk.
• Voorkom dat je je activiteiten als (te) eentonig ervaart en zorg ervoor dat je je uitgedaagd voelt. (Een van de redenen waarom post-editing zelden positief wordt ontvangen, is omdat de activiteit door veel vertalers als eentonig en vervelend wordt ervaren.)
• Verklein de kans op verstoring van je activiteiten (door je telefoon weg te leggen, vensters met sociale media en je mailbox te sluiten en door in je dagplanning rekening te houden met mails en sociale media door hier een vast tijdvak voor te reserveren).
• Hou privé en werk gescheiden (probeer maaltijden bijvoorbeeld niet tijdens je werk te nuttigen, want anders is de kans op ongezonde eetpatronen groter). 

Organisatorische of sociaal-organisatorische ergonomie is moeilijker te duiden. Vertalers werken vaak alleen, waardoor ze zich geïsoleerd kunnen voelen. Ook laten ze vaak een pauze schieten en de taken lopen kriskras door elkaar. ‘Randzaken’ als projectvoorbereiding, terminologisch onderzoek en administratie blijven vaak liggen of worden niet goed beheerd. Dit alles zorgt ervoor dat een vertaler een organisatorische wanorde kan ervaren. Daarom geven we de volgende tips om ook de organisatorische ergonomie te optimaliseren:

• Zorg voor routine (plan je activiteiten in en las pauzes in).
• Laat taakjes die minder belangrijk lijken niet liggen (en maak er tijd voor vrij).
• Investeer in een tool met een fijne interface.
• Zoek contact met je opdrachtgevers en met je collega's en vraag om feedback. (Hierdoor ervaar je je werk sneller als zinvol en haal je meer tevredenheid uit je werk.)

Burn-out

Een burn-out is een combinatie van factoren die tot een langdurige overbelasting van lichaam en geest leiden. Een burn-out is het gevolg van een opeenstapeling van stress die zich uit in:

• Concentratieproblemen
• Hoofdpijn
• Vermoeidheid
• Besluiteloosheid
• Huilbuien
• Irritaties
• Gebrek aan libido
• Slapeloosheid

Slapeloosheid is vaak het eerste teken dat er iets niet goed is; je merkt dat je lang piekert, de slaap niet kunt vatten, vaker dan anders wakker wordt, naar middeltjes gaat zoeken om tot rust te komen  (medicatie in de vorm van slaap-, melatoninepillen, bachbloesemdruppels, alcoholische ‘slaapmutsjes’, nicotine of zelfs drugs). Wat je ook probeert: je lichaam komt niet meer tot rust, en de vermoeidheid stapelt zich op, de spanning in je spieren wordt eigenlijk chronisch te hoog, er ontstaat druk op je borst, je begint verkeerd adem te halen (hyperventileren) en je voelt je duizelig. Sommige mensen krijgen paniekaanvallen. Op een bepaald moment is de koek dan helemaal op en kun je niets meer. Je lichaam zegt ‘stop!’ en je kunt gewoon niet meer werken. Op dat moment ben je te laat en moet je aan een lang en vervelend hersteltraject beginnen.

Preventie van een burn-out

Het aloude gezegde luidt: voorkomen is beter dan genezen. Jij zegt nu misschien: makkelijker gezegd, dan gedaan. Er is geen beproefd middel, geen medicijn om stress, overspannenheid, depressie en burn-out te voorkomen. Iedereen is anders, elke vertaler zit anders in elkaar, en dus reageert iedereen anders op stress. Er zijn namelijk mensen die stress als de ultieme stimulans zien, die slechte prestaties leveren als er geen druk op de ketel staat. 

Toch zijn er enkele voorzorgsmaatregelen die je kunt nemen om niet in de gevarenzone terecht te komen.

• Doe dingen heel bewust (mindful). Dat geldt voor je werk, maar ook voor je ontspanning. Neem duidelijk vrij en afstand van je werk. Als je dat moeilijk vindt, tref dan maatregelen om je werk echt te kunnen afsluiten. Laat bijvoorbeeld je telefoon thuis of in je kantoor liggen als je iets gaat drinken met vrienden. Stel een ‘Out of Office-reply' in als je niet aan het werk bent, zodat je niet onnodig wordt lastiggevallen en jij weet dat een potentiële opdrachtgever op de hoogte is van het feit dat je even niet werkt.
• Leer delegeren. Besteed dingen uit (bijvoorbeeld de boekhouding, of werk als je te veel opdrachten binnenkrijgt). Delegeren is goed voor je gemoedsrust en kan er bovendien voor zorgen dat je in een goed blaadje komt te staan bij collega's.
• Laat je niet te veel afleiden. Als je aan het werk bent, ben je aan het werk. Door afleiding te vermijden, ben je veel productiever en kun je makkelijker vrij nemen zodra je je werkzaamheden hebt afgerond. Opstarten na een onderbreking kost veel meer energie dan doorwerken. Als je moeite hebt om bij de les te blijven, probeer dan een van de technieken die zijn ontwikkeld voor meer focus tijdens het werk (zoals de Pomodoro-methode).
• Ga op vakantie. Een gemiste werkdag staat gelijk aan gemiste inkomsten. Daardoor zal je misschien geneigd zijn om steeds maar door te werken. Het is raadzaam om vakantiedagen vast te leggen en er zelfs even (of langer dan even) op uit te trekken. Wanneer je echt weg van huis bent, is de verleiding kleiner om die ene opdracht nog aan te nemen, achterstanden weg te werken of om al vooruit te werken.
• Plan je vrije tijd goed in. Reserveer tijd voor dingen die je belangrijk vindt (gezin, familie, vrienden) en dingen die je leuk vindt. Dwing jezelf bijvoorbeeld om een boek te lezen, een kookcursus te volgen, naar de bioscoop te gaan.
• Leer 'nee' te zeggen. Je kunt niet iedereen blij maken. Houd altijd in het achterhoofd dat je elke opdracht kúnt weigeren. Dat is nou juist het mooie aan het freelance-bestaan.
• Neem genoeg rust. Doe een dutje, doe yoga, doe aan mindfulness, plof neer op de bank en zet een ontspannend muziekje op of kies voor een ontspannende wandeling, het liefst een wandeling in de natuur.

Wat vooral van belang is, is dat je leert luisteren naar je lijf en naar je hoofd. Als je voelt dat het niet goed met je gaat, grijp dan direct in. Een burn-out kan niemand zich veroorloven, maar een zelfstandig vertaler al helemaal niet. Blijf niet te lang doorgaan, trap op de rem en zorg voor jezelf. Voel je niet schuldig tegenover opdrachtgevers, familie en vrienden.

Aanvullende tips

Al deze tips helpen je niet alleen om fysiek en mentaal gezond te blijven; ze zorgen er ook voor dat je meer voldoening uit je vak haalt en dat je het bijltje er niet na een korte periode al bij neerlegt. Daarom voegen we nog een paar extra tips toe om dat evenwicht tussen productiviteit, gezondheid en werktevredenheid een laatste boost te geven.

• Deel je werk op in blokken van maximaal 2 uur. Na twee uur verslapt je concentratie en verstramt je lichaam sneller.
• Zorg ervoor dat pauzes écht pauzes zijn en ga niet op sociale media zitten. Er zit een kern van waarheid in de bekende reclameslogan: ‘Pauze werkt’.
• Zodra je uitstelgedrag vertoont, moet je nagaan wat hier de oorzaak van is: vaak wijst uitstelgedrag op ontevredenheid. Let wel: sommige 'vervelende' taakjes horen nu er nu eenmaal bij, maar dat betekent niet dat je je taken niet kritisch onder de loep mag leggen. Soms is de opdrachtgever de oorzaak van je tegenzin, soms is het de tekstsoort, soms de eentonigheid van je werkzaamheden.
• Zorg ervoor dat je zichtbaar bent voor collega-vertalers en (potentiële) opdrachtgevers. Laat zien dat je eer haalt uit je beroep.
• Wanneer er een keer een haar in de boter belandt, ga dan na of je energie wel wilt investeren in een discussie met opdrachtgevers of collega's, want gesteggel en frustratie kosten niet alleen geld, ze kosten ook energie.
• Volg een keer een workshop over ergonomie.

Maak een keer een afspraak met een ergonoom en laat jouw werkomgeving inspecteren.

Tot besluit

Het is vrijwel onmogelijk om al deze goede raad om mentale en lichamelijke klachten te voorkomen op te volgen. Toch raden we je aan om een aantal tips in de praktijk te brengen. Het is zonde als je door een punthoofd of een laptopbochel geen professioneel profijt meer hebt van jouw talenknobbel.

Over dit artikel

Dit artikel vormt een hoofdstuk in een nog ongepubliceerd manuscript over ondernemerschap voor taalprofessionals dat door Anouschka Schutte, Gys-Walt van Egdom en Joop Bindels is geschreven.