Jaarverslag 2025

Dit jaar was opnieuw een enerverend jaar voor de letteren en het literair vertaalveld. De voortschrijdende opmars van AI, aanhoudende zorgen over het talenonderwijs en een steeds kwetsbaardere arbeidsmarktpositie van literair vertalers zetten het vak onder druk. Tegelijkertijd blijft de behoefte aan verdieping, professionalisering en onderlinge uitwisseling binnen het veld groot.

Binnen dit spanningsveld heeft het ELV sterk ingezet op begeleiding, kennisdeling en gemeenschapsvorming. Met vernieuwde en nieuwe begeleidingstrajecten, ELV-masterclasses, nieuwe samenwerkingen en veldonderzoek gaf het ELV opnieuw een impuls aan de ontwikkeling en zichtbaarheid van literair vertalers. In dit jaarverslag lees je hoe deze inzet in de praktijk vorm kreeg, welke vertaalrichtingen en doelgroepen werden bereikt en hoe het ELV, binnen de kaders van het beleidsplan Een leven lang vertalen (2025–2029), bleef werken aan een duurzaam vertaalveld.

Individuele begeleiding

• Er zijn dit jaar 11 professionaliseringstrajecten toegekend (in het Nederlands uit Duits, Engels (2x), Hongaars, Noors en Tsjechisch en uit het Nederlands in het Bulgaars, Duits, Frans, Koreaans en Pools). Het professionaliseringstraject van het ELV is een traject van 6 maanden waarbij beginnende literair vertalers in en uit het Nederlands de kans krijgen om onder begeleiding te werken aan een zelfgekozen fragment van een boek, kort verhaal of collectie gedichten. Naast het werken aan een vertaling, wordt er tijdens het traject door middel van zelfstudie en enkele plenaire sessies dieper ingegaan op de zakelijke kant van het vertaalvak. De nieuwe opzet bevalt erg goed, per saldo krijgen de vertalers veel meer uren begeleiding dan voorheen en door de gezamenlijke bijeenkomsten is er ook een netwerk ontstaan. Parallel aan de vertaalinhoudelijke begeleiding werkten ze zelfstandig in de leeromgeving ELVi, daarnaast waren er bijeenkomsten over de vertaler en het werkveld, een leesrapport maken, werken aan zichtbaarheid, de vertaler als ondernemer en pitchen. Al deze aspecten kwamen bij elkaar in een eindgesprek met de mentor in de eigen taalrichting.
• Er zijn dit jaar 11 aanvragen voor een mentoraat toegekend voor 5 vertalers uit het Nederlands (in het Engels, Italiaans, Papiaments, Portugees en Turks) en 6 in het Nederlands (uit het Duits (2x), Engels (2x), Servisch en Zweeds). Mentoraten zijn bestemd voor beginnende vertalers van een literair werk waarvoor een vertaalcontract is afgesloten met een literaire uitgever. Daarnaast steunde het ELV samen met de Letterenfondsen een mentoraat Nederlands – Pools, via het Translatorium van het Krakow Festival.
• Nieuw dit jaar was de portfoliomodule, hieraan namen 27 vertalers of vertaalduo’s deel waarvan 21 in het Nederlands (uit het Deens, Duits, Engels (8x), Frans (3x), Italiaans, Japans, Portugees (2x), Russisch (2x) en Spaans (2x)) en 6 uit het Nederlands (in het Frans, Italiaans (2x), Kroatisch, Roemeens en Spaans). Tijdens de module werkten de vertalers aan een portfolio: een leesrapport, een begeleidende brief én een fragmentvertaling. Daarnaast kregen ze via de leeromgeving ELVi allerhande tips rondom pitchen, contracten en zichtbaarheid. De module werd afgesloten met een individueel feedbackmoment met een ervaren vertaler. Deze pilot zal in een iets gewijzigde vorm worden voortgezet in 2026.
• Met bovenstaande trajecten werden vanuit het Nederlands 13 verschillende taalrichtingen bereikt; ín het Nederlands gaat het om 14 verschillende talen. 

Cursus en ELV Masterclasses

• Aan de online cursus Nederlands – Spaans dit voorjaar namen 5 (medior) vertalers deel. Docenten waren: Diego Puls, Goedele De Sterck, Micaela van Muylem en de genres: fictie, non-fictie en poëzie en kinder- en jeugdliteratuur.
• Nieuw dit jaar waren de ELV Masterclasses, in de afgelopen maanden vonden online sessies plaats over:
  • Japans met Luk Van Haute.
  • Prompting voor AI met Bojana Budimir.
  • Poëzie vertalen met Micaela van Muylem.
  • Contracten lezen met Maarten van der Werf (Auteursbond), m.m.v. Nathalie Tabury en Eva Van Remoortel (Vlaamse Auteursvereniging).
  • Roemeens met Alexa Stoicescu.
  • Twee masterclasses over toneelvertalen met Ariane Schluter, op locatie in Amsterdam.
  • Muzikaliteit en rijm in kinderboeken met Bette Westera.
  • De zin en onzin van GenAI met Gys-Walt van Egdom.
  • ‘The Undercover Translator’ met Jack McMartin en Jonathan Reeder.
  • en we sloten het jaar af met een taalspecifieke ELV Masterclass Turks met Hanneke van der Heijden.
• In april verzorgde het ELV een masterclass lied vertalen t.b.v. Een boek voor jou. Deze stichting heeft tot doel dat elk kind dat gevlucht is naar Nederland het boek Een boek voor jou krijgt als welkomstgeschenk. Dit is een bloemlezing van mooie en bekende verhalen, gedichten en illustraties uit de Nederlandstalige kinderliteratuur, vertaald naar de zes meest gesproken talen in azc’s. Daaromheen worden verschillende activiteiten georganiseerd, waaronder de opname van het op muziek gezette gedicht ‘Overal en nergens’ van Bette Westera in verschillende talen. Onder leiding van David Colmer en samen met de muzikanten werkten de vertalers aan de liedversie van hun vertaling van het gedicht. 

Samenwerkingen

• Wintertuin organiseerde samen met het ELV in juni een serie workshops voor (aspirant) vertalers in en uit het Papiaments. Deels op Curaçao, deels online. Docenten waren o.a. Ange Jessurun en Nohraya Godfried; er waren 12 deelnemers.
• Samen met het Cultuurfonds en Read My World organiseerde het ELV tijdens het festival een Masterclass vertalen uit het Chinees, onder leiding van Mark Leenhouts, gemodereerd door Fresco Sam-Sin. Er was een zeer gemêleerde doelgroep: van ervaren vertalers uit het Chinees tot algemeen geïnteresseerden.
• Het ELV droeg opnieuw bij aan de Taalunie Zomercursus Nederlands voor internationale studenten, door een groepswerk aan te bieden en te begeleiden. De opdracht ging over het vergroten van de zichtbaarheid van literair vertalers.
• Van 10-12 september organiseerde het ELV samen met de vaste Europese partners weer de ESLT Summer School, gericht op vertaaldocenten en vertalers die andere vertalers opleiden. Thema was ‘Empowering the Translator’, er waren 19 deelnemers.
• Er werd opnieuw een bijdrage geleverd aan de Literaire Vertaaldagen, en meegedacht over de editie 2026.
• Het ELV nam eind mei deel aan de jaarlijkse bijeenkomst van het Europese PETRA-E Netwerk, ditmaal in het Bulgaarse Sofia. Verder waren we vertegenwoordigd bij de Workshop ‘Onder de loep - iConTxt - AI-gedreven content voor DLBT en DLIT’ in september in het Wrocław (Polen) en bij verschillende andere activiteiten, zoals het 22ste Colloquium Neerlandicum - Wereldcongres van de neerlandistiek in Brussel en de presentatie van het onderzoeksproject BELTRANS: Intra-Belgische (literaire) vertalingen 1970-2020, ook in Brussel.
• Het Cultuurfonds, Read My World en het ELV zijn gestart met een Vertalerscommunity. Samen bouwen we aan een netwerk waarin vertalers, schrijvers, programmamakers en uitgevers elkaar kunnen ontmoeten, ideeën uitwisselen en plannen ontwikkelen die mogelijk in aanmerking komen voor ondersteuning van het Cultuurfonds. 
  De eerste activiteit was een lezing van Grâce Ndjako op 13 november over de rol van vertalen in de strijd voor dekolonisatie. Dit evenement werd georganiseerd in samenwerking met de Auteursbond.  

ELV Studiedag

• Op 7 november vond de hybride studiedag rond de literair vertaler in de digitale wereld plaats in Antwerpen. Tijdens deze studiedag gingen vertalers en vertaalwetenschappers in gesprek over hoe literair vertalers navigeren tussen zichtbaarheid en zelfprofilering in digitale contexten — van online positionering tot digitale vormen van samenwerking en ambassadeurschap over grenzen heen. De keynote lecture werd verzorgd door de internationaal gerenommeerde vertaler Daniel Hahn. Het evenement werd georganiseerd door de wetenschappelijke staf van de KU Leuven en Universiteit Utrecht, i.s.m. het ELV. Naast de 80 bezoekers ter plaatse sloten zo’n 70 belangstellenden online aan. 

Kennisbank

• De Kennisbank werd uitgebreid met artikelen over het vertalen van theaterteksten, over zichtbaarheid van vertalers in interviews en parateksten, over vertalen met een visuele beperking en over zelfzorg voor vertalers. Ook hebben we een pagina opgenomen over AI en vertalen in de media en een pagina met tips voor het maken van een profiel in het Vertalersbestand. Daarnaast zijn nog bijdragen in de maak over het vertalen van poëzie, theater en non-fictie, en ook over vertalen met autisme.  
• Er zijn weer nieuwe Talendossiers geproduceerd voor de Kennisbank. Toegevoegd zijn de talen Arabisch, Sranantongo, Papiamentu en Hongaars. Het gaat om dossiers waarin steeds één specifieke talencombinatie centraal staat en vanaf twee kanten wordt belicht. De auteurs schetsen de positie van hun vertaalrichting in de lokale context, en zoomen in op verschillende taal- en cultuurspecifieke elementen waar ze in hun vertaalpraktijk mee te maken krijgen.

Onderzoek

• Begin 2025 werd het onderzoek van Boekmanstichting in opdracht van het ELV gepresenteerd. Hieruit blijkt dat  de literair vertalers in Nederland en Vlaanderen zich in een steeds kwetsbaardere positie op de arbeidsmarkt bevinden. Factoren zoals de dominantie van het Engels, de stijgende verkoop van anderstalige titels en de opkomst van artificial intelligence (AI) hebben een significante impact op hun toch al precaire situatie.
• Om de situatie van vertalers in en uit verschillende vertaalrichtingen te blijven monitoren, is het aanvullend alumni-onderzoek van 2023 herhaald. Aan de vertalers uit het vorige onderzoek, aangevuld met een aantal collega’s (beginnend, gevorderd, Vlaams. Nederlands, verschillende delen van de wereld, diverse talen etc.; in totaal 20), is een zelfde vragenlijst voorgelegd als twee jaar geleden. 

Zichtbaarheid en communicatie

• Het ELV gaf opnieuw voorlichtingen bij opleidingen zoals de Utrechtse Master Literair Vertalen en de Vertalersvakschool, aan de vertalers van CELA en tijdens de studentenconferentie van de Universiteit Gent.
• Namens het ELV gaf Adiëlle Westercappel een presentatie over literair vertalen tijdens het Taalunie-evenement ‘Nederlands Centraal’ in mei in Rotterdam.
• Informatie over onze activiteiten en die van de instellingen om ons heen verspreiden we via onze sociale media-kanalen (Instagram – 593 volgers, Facebook – 1.700 volgers en LinkedIn – 1032 volgers ) en onze nieuwsbrief (2.369 abonnees).
• Het Vertalersbestand, waarin vertalers zich met een profiel kunnen presenteren aan mogelijke opdrachtgevers, stond centraal in de stage van Lisa Ganzevles in het voorjaar. Op basis van haar analyses wordt het bestand opgeschoond en verder uitgebreid. Ook is er extra publiciteit aan gegeven. 

Tot slot fungeerde het ELV ook dit jaar voor veel vertalers en andere betrokkenen (via website, mail, telefoon, sociale media) als vraagbaak en als doorverwijzende instantie. Kader voor dit alles vormde het Beleidsplan 2025 – 2029 getiteld ‘Een leven lang vertalen’, dat begin dit jaar werd gepubliceerd.