De literair vertaler in de spotlights: vergroot je zichtbaarheid

Door Alyssia Sebes

‘Vertalers zijn de schaduwhelden van de literatuur,’ zei Paul Auster ooit, in de vertaling van De Haan & Hofstede. Deze schaduwhelden zoeken niet snel de spotlights op. Maar jezelf als literair vertaler in de kijker spelen kan veel opleveren, waaronder nieuwe opdrachten en meer waardering voor het vak. Maar waar begin je? Op wat voor manieren kun je aandacht genereren voor jouw werk? Dit artikel biedt inspiratie.

Uit de schaduw treden

Vraag je een literair vertaler – of een andere cultureel ondernemer – hoe ze aan hun opdrachten komen, dan luidt het antwoord vaak: ‘Via via’. Waarschijnlijk zijn ze zich er niet eens van bewust dat hieraan een actie vooraf is gegaan. Toch hebben ze zichzelf op een bepaalde manier laten zien en zo is de opdrachtgever bij hen terechtgekomen. Ze zijn naar een evenement gegaan, hebben zich opengesteld, hebben iets over zichzelf verteld. Kortom, ze hebben zichzelf zichtbaar gemaakt.

Aan de slag

Meer zichtbaarheid van literair vertalers brengt allerlei voordelen met zich mee, zowel voor jou als voor je collega’s. Maar hoe word je zichtbaar? Of je er nu graag op uit gaat, nieuwe mensen ontmoet en elke dag Instagramposts maakt, of liever schrijft over bronnenonderzoek dat je hebt gedaan voor een vertaling: je kunt je werk op veel verschillende manieren voor het voetlicht brengen. Laat je inspireren door anderen en kies vooral de manier die bij jou past. Hieronder volgen enkele tips en voorbeelden om in persoon en online zichtbaar te zijn.

In persoon

Netwerken

Lijkt het je leuk om contact te leggen met mensen uit hetzelfde werkveld? Ga dan naar literaire evenementen en praat met de andere aanwezigen. Als je dit spannend vindt, kun je van tevoren afspreken met een collega-vertaler om samen te gaan.

Ook raak je makkelijker met nieuwe mensen aan de praat tijdens workshops, denk in Nederland aan de vertaalworkshops van Poetry International en Nederland Vertaalt. Ga naar evenementen als de Literaire Vertaaldagen, The Chronicles van het Crossing Border Festival of Passa Porta. Hier komen literair vertalers aan het woord en zit het publiek vol andere literatuurliefhebbers.

Blijf hangen op de borrels die volgen op de evenementen en wissel gegevens uit. Bouw een netwerk op met collega’s die in of uit andere talen vertalen dan jijzelf. Als ze dan een keer een opdracht krijgen die ze zelf niet kunnen aannemen, kunnen ze naar jou doorverwijzen.

Om op de hoogte te blijven van literaire evenementen, houd je de websites, nieuwsbrieven en socialemediaprofielen in de gaten van Literatuur Vlaanderen, Nederlands Letterenfonds, ELV, boekhandels, taalinstituten en culturele organisaties. Netwerken kan je veel opleveren!

Vertalersgeluktournee

De Vertalersgeluktournee vindt plaats in het kader van de Europese Literatuurprijs, die zowel auteur als vertaler bekroont. Ook voor niet-genomineerden is dit een uitstekende manier om zichtbaar te zijn. Ga naar de optredens van vertalers in boekhandels en naar de bekendmaking van de schortlist en winnaar van de Europese Literatuurprijs. Plaats een foto op sociale media, en spreek de vertalers en andere aanwezigen na afloop aan.

Zelf iets organiseren

Lijkt het je leuk om zelf een evenement te organiseren? Benader een boekhandel en geef een lezing, lees voor uit eigen werk of interview andere vertalers. Of volg het voorbeeld van de boekvertalers die elk jaar een stand hebben op de jaarlijkse boekenmarkt in Deventer. Hier verkopen ze presentexemplaren van door hen vertaalde boeken voor een goed doel. Een uitstekende manier om zichtbaar te zijn en een mooie gelegenheid om een praatje te slaan met andere vertalers. Jij kunt dit ook organiseren op een boekenmarkt bij jou in de buurt.

Contact met de auteur

Neem tijdens het vertalen contact op met de auteur van het oorspronkelijke werk. Je hebt misschien wat vragen die je kunnen helpen bij je vertaling of je wilt laten weten dat je genoten hebt van het boek. Komt de auteur naar jouw land om een boek te promoten? Vraag de uitgever of je mee op tournee mag. Als vertaler ken je het boek van de auteur als geen ander. Je bent dan ook de ideale persoon voor een interview.

Leesrapporten schrijven

Uitgeverijen zijn zo nu en dan op zoek naar mensen die leesrapporten voor hen kunnen schrijven. Je leest dan een boek in de oorspronkelijke taal en schrijft een verslag met een samenvatting en jouw bevindingen. Op basis daarvan kan de uitgeverij bepalen of ze het boek willen laten vertalen. In zo’n leesrapport kun je dan ook eventuele vertaaldilemma’s belichten. En als het boek je gegrepen heeft, kun je je contactpersoon natuurlijk laten weten dat jij het graag wilt vertalen!

Je kunt ook uit eigen beweging een leesrapport schrijven van een boek dat je wilt vertalen. Kijk bij welke uitgeverij het boek past en stuur je verslag naar de juiste contactpersoon.

Een voor- of nawoord schrijven

Heb je een boek vertaald? Vraag dan of je een voor- of nawoord mag schrijven. Hierin kun je vertaaldilemma’s belichten of achtergrond geven bij het werk. Op deze manier creëer je bewustzijn bij de lezer: het boek dat hij, zij, die in handen heeft is vertaald.

Publiceren in tijdschriften

Er zijn verschillende tijdschriften waarin je als vertaler kunt publiceren. In Pluk debuteren nieuwe vertalers met hun vertaling van werk van onbekende of in vergetelheid geraakte auteurs en tijdschrift Terras brengt al jaren internationale literatuur in vertaling. De Revisor, Deus Ex Machina en Kluger Hans richten zich voornamelijk op Nederlandstalige schrijvers, maar moedigen literair vertalers ook aan door hen vertaalde fragmenten of poëzie in te sturen.

Naast vertalingen kun je ook artikelen publiceren, bijvoorbeeld voor Filter, tijdschrift over vertalen of de online versie Webfilter. Je kunt over je werk als vertaler schrijven, maar ook over ander onderwerpen. Misschien weet je veel af van een bepaalde taal, een land of een periode uit de geschiedenis. Raak je op dreef en blijf je maar schrijven? Laat je inspireren door vertaler Miriam Bunnik. Zij gaf in 2021 een boek uit over haar geliefde Italië: Koffiebars en carabinieiri.

Vertalers in de openbare ruimte

Dat je op heel originele manieren aandacht kunt genereren voor je vak bewezen literair vertalers Marie-Luise Groß en Anja Müller. Zij zetten enkele jaren geleden de stickercampagne ‘Love Your Translator’ op touw. Het doel was om de zichtbaarheid en het zelfvertrouwen van vertalers te vergroten. In tientallen landen over de hele wereld plakten volgers van het initiatief (makkelijk verwijderbare) stickers op palen, muren en bruggen.

Een ander origineel voorbeeld: literair vertalers Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre werkten samen met studenten van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. De studenten kregen de opdracht korte filmpjes te maken van door Ghoos en Van der Sterre vertaalde zinnen. Deze werden op reclamezuilen door heel Den Haag getoond – mét vermelding van auteur en vertalers natuurlijk.

Online

Vertalersbestand

Maak een profiel aan in het Vertalersbestand van het ELV. Zo kunnen mensen die op zoek zijn naar een vertaler in jouw talencombinatie jou vinden. Bovendien toont de homepagina van het Vertalersbestand steeds andere, willekeurige vertalers en hun talencombinatie.

Website

Laat een website maken waar je meer over jezelf vertelt en je portfolio deelt. Of ga zelf aan de slag en maak je eigen website met WordPress. Dat hoeft niet veel te kosten en je kunt stapsgewijze instructies volgen om je site te bouwen.

Het is belangrijk dat je op je website in ieder geval duidelijk maakt in en uit welke taal of talen je vertaalt. Vermeld ook of je een bepaalde expertise hebt of eventueel andere nevenactiviteiten bezigt. Om te laten zien hoeveel ervaring je hebt, kun je een portfolio maken. Je kunt bijvoorbeeld een lijst opstellen met al je vertalingen of de omslagen van door jou vertaalde boeken invoegen om je portfolio visueel te maken. Schrijf je graag? Voeg dan een blog aan je website toe. Hierin kun je vertellen over je werk en de boeken die je vertaalt, maar ook boeken van collega-vertalers aanraden, vertellen over je vertaalproces of stukken schrijven over de talen, het land of actualiteiten waar je geïnteresseerd in bent. Je kunt je website vertalen naar de talen waarin je werkt – en natuurlijk de vertalers noemen als je dit doet. Vergeet ten slotte je contactgegevens niet op je website te vermelden.

Inspiratie haal je uit websites van collega’s, zoals Nicolette Hoekmeijer, Lammie Post en Mattho Mandersloot, of andere creatieve ondernemers, zoals freelance literair redacteur Stefanie Liebreks.

Sociale media

Sociale media bieden eindeloos veel mogelijkheden om zichtbaar te zijn. Het kan even tijd kosten om de manier te vinden die bij jou past. Probeer wat platforms uit en kijk waar je plezier in hebt. Misschien fijn om te horen: je hoeft geen persoonlijke dingen te delen op sociale media als je dat niet wilt. Je kunt ook collega’s een podium bieden of je profileren als specialist op een bepaald gebied, denk aan taal, genre of periode. Hieronder vind je enkele voorbeelden ter inspiratie.

Wat niet-vertalers doorgaans leuk vinden om te zien is jouw vertaalproces. Hoe kom je tot een vertaling? Welk naslagwerk gebruik je en hoe ziet een gemiddelde werkdag eruit? Maak foto’s of filmpjes en schrijf er een korte tekst bij.

Heb je niet veel tijd om je aan zichtbaarheid te wijden of vind je het lastig om zelf inhoud te creëren, deel dan in kranten verschenen recensies van boeken die jij vertaald hebt of die de vertaler expliciet noemen. Of deel nieuws over je auteur of een vertaald boek. Ook op deze manier draag je bij aan zichtbaarheid van jouw werk en het vak.

Gebruik bij posts op sociale media populaire hashtags en tag uitgevers, collega’s, literaire tijdschriften, auteurs en boekbloggers in posts die over hen of hun werk gaan. Zo kom je laagdrempelig in contact met bijvoorbeeld uitgevers en redacteurs.

Nog een tip: houd het behapbaar. Je kunt bijvoorbeeld één sociaal medium kiezen en daar heel actief op zijn. Op de rest van de socialemediakanalen kun je eventueel wel een bedrijfsprofiel aanmaken, zodat jouw naam naar boven komt in de zoekresultaten.

Een paar inspirerende voorbeelden van hoe je jezelf en je werk op sociale media kunt laten zien:

• Mattho Mandersloot organiseerde op Instagram een winactie voor een door hem vertaald boek.
• Carmen Clavero deelt in een Instagrampost hoe ze onderzoek deed voor haar boekvertaling van een non-fictie werk.
• Inés Mesonero maakt reels met korte boekbesprekingen van boeken die zij vertaald heeft of graag wil vertalen (in het Spaans).
• Bookstagrammers zijn mateloos populair op Instagram. Ze inspireren lezers met mooie foto’s van boeken, challenges en reels vol boekentips. Op het account @booksandmacchiatos bijvoorbeeld deelt bibliothecaresse Marcella foto’s met korte samenvattingen en recensies van boeken.
• Op Facebook deelt een vertaler een recensie van een door haar vertaalde film en roept de krant op de vertaler te noemen.
• Edgar de Bruin maakt video’s op YouTube om Tsjechische literatuur op de kaart te zetten.
• Silvia Marijnissen schrijft op LinkedIn en op haar blog over China en Chinese auteurs. Ook deelt ze voorproefjes van door haar vertaalde poëzie en maakt ze reclame voor haar webinars over Chineestalige poëzie.
• Uitgever non-fictie Marcella van der Kruk maakte in 2021 Q&A’s met uitgevers, bureauredacteurs en auteurs. Kijkers konden via een vraagsticker vragen insturen voor een van haar collega’s en Marcella plaatste de antwoorden in haar Instagram Stories. Je vindt de Q&A’s in de hoogtepunten op haar Instagramprofiel.
• Op TikTok zorgen populaire BoekTokkers voor de ene na de andere hype op boekengebied en worden vooral jongeren gestimuleerd om te lezen. Vertaal je Young Adult? Dan is TikTok het platform voor jou! Neem een kijkje op het account van @boektokkers om te zien hoe je TikTok kunt inzetten.

Lezerscommunity’s

In het verlengde van socialemediakanalen zijn er lezerscommunity’s als Goodreads en Hebban, waar enthousiaste lezers actief zijn. Hier kun je boekenplanken aanmaken, recensies delen en meedoen aan challenges. Hebban heeft ook een speciaal vertalerskanaal met interviews en columns.

Steuntje in de rug

Zin gekregen om zichtbaarder te worden? Er zijn verschillende subsidiemogelijkheden die je net dat laatste zetje kunnen geven om aan de slag te gaan. Zo biedt het Nederlands Letterenfonds een ontwikkelbeurs aan voor vertalers. Deze beurs is doorlopend aan te vragen en te gebruiken om stappen te zetten voor het opbouwen van je loopbaan als literair vertaler. Je kunt de beurs gebruiken voor onderzoek, maar ook om een fragmentvertaling te maken en een leesrapport te schrijven van een boek dat je graag zou willen vertalen.

Ook Literatuur Vlaanderen verstrekt diverse subsidies voor zowel beginnend als ervaren vertalers in het Nederlands. Met de talentontwikkelingsbeurs kun je bijvoorbeeld aan cursussen of een project in het buitenland deelnemen.

In 2020 en 2021 zorgde het Letterenfonds er met de steunmaatregel Van maker tot lezer voor dat honderden vertalers aan zichtbaarheid konden werken. Hieruit zijn veel leuke projecten gekomen, die ook weer inspiratie kunnen bieden, zoals een boektrailer voor een uit het Italiaans vertaald boek, een podcast waarin verhalen worden voorgelezen en een optreden met vertaalde fragmenten om het vertaalambacht onder de aandacht te brengen.

Houd de websites en nieuwsbrieven van het Letterenfonds, Literatuur Vlaanderen en het Expertisecentrum Literair Vertalen in de gaten voor de mogelijkheden en deadlines.

Veel plezier en succes!