Hervertaling (HTS)

Samenvatting van Kaisa Koskinen & Outi Paloposki (2010) 'Retranslation'

Door Ella van den Broeck

Het meeste onderzoek naar hervertaling heeft plaatsgevonden binnen het veld van literair vertalen, vaak in de vorm van casussen waarbij zogeheten ‘klassiekers’ onderzocht worden: hervertaling bevordert canonvorming, en vice versa. Hoewel tevens onderzoek naar non-fictie heeft plaatsgevonden, wordt zelden onderzoek gedaan naar hervertaling buiten een literaire context. Met het toepassen van conclusies uit eerder onderzoek naar hervertaling op niet-literaire teksten moet daarom voorzichtig worden omgesprongen. Zo is er weinig aandacht besteed aan ondertitels en de Bijbel binnen de context van hervertaling. Wel heeft enig onderzoek naar de hervertaling van toneelstukken plaatsgevonden.

Hervertalingen van literaire werken hebben bruikbare data voor de vertaalwetenschap in het algemeen opgeleverd: waar de brontekst en de doeltaal vaak als constant worden beschouwd, kan tijd worden gebruikt als variabele in onderzoek naar bijvoorbeeld veranderende vertaalnormen en

-strategieën, het standaardiseren van taal of het effect van politieke of culturele context. Daarnaast neemt ook de interesse in het proces van hervertalen zelf toe. Onder andere Brisset (2004), Gambier (1994) en Susam-Sarajeva (2006) hebben opgeroepen tot meer aandacht voor hervertaling en de afgelopen tien jaar is onderzoek naar hervertaling inderdaad toegenomen.

Een van de bekendste pogingen om uit te leggen waarom hervertalingen plaatsvinden is gedaan door Antoine Berman (1990). Volgens Berman worden hervertalingen gemaakt omdat eerste vertalingen altijd van mindere kwaliteit zijn. De eerste (naturaliserende) vertaling heeft de tekst in de doeltaal onder de aandacht gebracht en de tweede (exotiserende) vertaling kan daadwerkelijk trouw zijn aan de brontekst. Naar Bermans theorie wordt vaak verwezen als de Retranslation Hypothesis.

Hoewel onderzoek voldoende bewijs voor en tegen deze hypothese heeft opgeleverd, zijn de meeste academici het erover eens dat Bermans theorie niet volstaat. Hoewel voorbeelden kunnen worden gevonden die binnen het model passen, wordt of vertalingen naturaliserend of exotiserend zijn bepaald door andere factoren dan of het een eerste of daaropvolgende vertaling betreft. Daarnaast is het lasting om een betrouwbare methode te vinden om te meten hoe ‘trouw’ een vertaling is.

Andere mogelijke verklaringen voor het fenomeen hervertalen zijn het verouderen van (elementen van) de vorige vertaling en de toegenomen kennis over de brontekst, de auteur en de cultuur. Bij het maken van ‘warme’ vertalingen die vrijwel tegelijk met de brontekst gepubliceerd worden kan niet worden geprofiteerd van gegenereerde kennis die wel beschikbaar is bij het maken van ‘koude’ hervertalingen (Vanderschelden 2000).

Net als bij Bermans hypothese zijn de theorie over veroudering en het onderscheid tussen ‘warm’ en ‘koud’ echter gebaseerd op het uitgangspunt dat hervertalingen altijd worden gemaakt omdat eerdere vertalingen ontoereikend zijn, wat recentelijk in twijfel is getrokken: hervertalingen kunnen ook worden gemaakt vanwege de invloed van belanghebbenden, verschillende mogelijke interpretaties van de brontekst en om economische redenen. Daarnaast wordt het modernistische idee van lineaire vooruitgang tegenwoordig onhoudbaar bevonden. Het zou juist het geval kunnen zijn dat hervertalingen van de status van canonieke werken profiteren en eerder gericht zijn op het behouden dan het verbeteren van de vorige vertalingen. Daarnaast kan de bewering dat eerdere vertalingen niet volstaan ook een marketingstrategie zijn van de hervertaler of andere betrokken partijen. Ten slotte kan ook de (problematische) persoon van de eerste vertaler invloed hebben op het proces van hervertaling.

Er bestaan dus verschillende redenen zijn voor hervertaling, maar er is nog veel basisonderzoek nodig voordat we dit complexe fenomeen echt kunnen begrijpen. Dit onderzoek moet gericht zijn op het verkrijgen van vergelijkbare synchronische en diachronische data en breder zijn dan geïsoleerde casussen. Hoewel het verkrijgen van zulke data vanwege de moeilijkheden rondom classificatie van hervertaling en de noodzaak van grootschalige tekstuele analyse niet gemakkelijk zijn, kan onderzoek naar hervertaling nieuwe perspectieven op centrale kwesties binnen de vertaalwetenschap opleveren.

Bibliografie

• Aaltonen, Sirkku (2003) “Retranslation in the Finnish Theatre.” In Tradução, retradução e adaptação, John Milton & Marie-Hélène Catherine Torres (eds). Special issue of Cadernos de tradução 11: 141–159.
• Berman, Antoine (1990) “La Retraduction comme espace de traduction.” Palimpsestes 13 (4): 1–7.
• Brisset, Annie (2004) “Retraduire ou le corps changeant de la connaissance. Sur l’historicité de la traduction.” Palimpsestes 15: 39–67. https://doi.org/10.4000/palimpsestes.1570
• Brownlie, Siobhan (2006) “Narrative Theory and Retranslation Theory.” Across Languages and Cultures 7 (2): 145–170. https://doi.org/10.1556/Acr.7.2006.2.1
• Chesterman, Andrew (2000) “A Causal Model for Translation Studies.” Intercultural Faultlines, Maeve Olohan (ed.), 15–27. Manchester: St. Jerome.
• Collombat, Isabelle (2004) “Le XXIe siècle: l’âge de la retraduction.” Translation Studies in the New Millennium. An international Journal of Translation and Interpreting 2: 1–15.
• Deane-Cox, Sharon (2014) Retranslation. Translation, Literature and Reinterpretation. London: Bloomsbury.
• Du Nour, Miryam (1995) “Retranslation of Children’s Books as Evidence of Changes in Norms.” Target 7 (2): 327–346. https://doi.org/10.1075/target.7.2.08dun
• Flotow, Luise von (2009) “This time ‘the Translation is Beautiful, Smooth and True’: Theorizing Retranslation with the Help of Beauvoir.” In Translation in French and Francophone Literature and Film, James Day (ed.), French Literature Series 36: 35–50. https://doi.org/10.1163/9789042026490_004.
• Gambier, Yves (1994) “La Retraduction, retour et détour.” Meta 39 (3): 413–417. https://doi.org/10.7202/002799ar.
• Koskinen, Kaisa & Outi Paloposki (2003) “Retranslations in the Age of Digital Reproduction”. In Tradução, retradução e adaptação, John Milton & Marie-Hélène Catherine Torres (eds). Special issue of Cadernos de tradução 11: 141–159.
• Kujamäki, Pekka (2001) “Finnish comet in German skies: Translation, retranslation and norms.” Target 13 (1): 45–70. https://doi.org/10.1075/target.13.1.04kuj
• Monti, Enrico & Peter Schnyder (eds.) (2010) La retraduction. Proceedings of the International conference held in Mulhouse, December 2–5, 2009. Paris: éditions Orizons.
• Pokorn, Nike K. (2012) Post-Socialist Translation Practices. Ideological Struggle in Children's Literature. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. https://doi.org/10.1075/btl.103.
• Paloposki, Outi & Kaisa Koskinen (2004) “Thousand and One Translations. Retranslation Revisited.” In Claims, Changes and Challenges, Gyde Hansen, Kirsten Malmkjaer & Daniel Gile (eds), 27–38. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins (2010)  “Reprocessing Texts. The Fine Line Between Retranslating and Revising.” Across Languages and Cultures 11 (1): 29–49. https://doi.org/10.1556/Acr.11.2010.1.2.
• Pym, Anthony (1998) Method in Translation History. Manchester: St. Jerome.
• Susam-Sarajeva, Şebnem (2006) Theories on the Move. Translation’s Role in the Travels of Literary Theories. Amsterdam & New York: Rodopi.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz (2008) The Politics and Poetics of Translation in Turkey, 1923–1960. Amsterdam & New York: Rodopi.
• Vanderschelden, Isabelle (2000) “Why Retranslate the French Classics? The Impact of Retranslation on Quality.” In On Translating French Literature and Film II, Myriam Salama-Carr (ed.), 1–18. Amsterdam & Atlanta: Rodopi.
• Venuti, Lawrence (2004) “Retranslations: The Creation of Value.” In Translation and Culture, Katherine M. Faull (ed.). Special issue of Bucknell Review 47 (1): 25–38.