Literaire professionals vertellen - Is er de laatste jaren veel veranderd in het boekenvak?

Geplaatst op: 04 oktober 2021

Bijvoorbeeld met betrekking tot het redactieproces? Is er sprake van flexibilisering? Wat voor gevolgen heeft de digitalisering? Zijn er trends waar te nemen met betrekking tot verkoop of de algemene leesbereidheid? Is er in het bijzonder aandacht voor bepaalde vertaalde literatuur? Hoe zit het met de receptie? Merk je veel van bestselleritis? Wat zou je willen veranderen in het boekenvak? Negen literaire professionals delen hun waarnemingen.

Collage van foto's van de literaire professionals.
v.l.n.r.v.b.n.o: Helen Zwaan, Ebissé Wakjira-Rouw, Daan Stoffelsen (foto © Peter Arno Broer), Judith Uyterlinde (foto © Hans Koole), Aline Lapeire, Annelies de hertogh, Thalia Ostendorf, Jan Baeke (foto © Keke Keukelaar), Marijke Nagtegaal.

Jan Baeke, dichter, redacteur, vertaler, essayist en festivalprogrammeur bij Poetry International

"Er is in de afgelopen jaren ongetwijfeld het nodige veranderd in het boekenvak. Er zijn interessante kleinere uitgeverijen bij gekomen, de grotere holdings zijn minder dominant geworden. Ergens in de jaren negentig kwam 90% van de literaire titels uit bij een uitgeverij behorende tot de drie grootste uitgeefconcerns van Nederland. Deze eeuw zijn uitgeverijen weer afgesplitst en kleinere hebben zich weten te handhaven. Natuurlijk is de boekenverkoop veranderd. De verkoopcijfers zijn niet spectaculair gedaald maar worden wel opgebracht door een klein aantal bestsellers; waar van de meeste romans zo’n 15 tot 20 jaar geleden nog wel 3000 à 4000 exemplaren verkocht werden is dat inmiddels flink wat minder geworden.

Poëzie werd altijd al magertjes verkocht en dat is nog altijd zo. Het aandeel e-boeken is wel gestegen, maar is volgens mij nog altijd een vrij bescheiden deel van de omzet.

Wat ik zou willen veranderen... Tja, dat is moeilijk te zeggen. Er worden eigenlijk gewoon te veel boeken uitgegeven. Maar dat hoort misschien ook bij onze globale markteconomie, dat er sowieso heel veel wordt gemaakt en in de handel gebracht dat tamelijk zo niet volslagen overbodig is. Met alle gevolgen voor het milieu (klimaat, grondstoffen, uitstoot, afvalstoffen enzovoort) als prijs daarvan. Als principe zou ik willen roepen dat we ons moeten beperken tot het uitgeven van goede en belangrijke boeken, maar wie bepaalt welke dat zijn? En horen daar ook nog die ‘onverkoopbare’ poëziebundels bij? Ik hoop het wel, want als dichter hoop ik dat ik nog altijd uitgegeven zal worden.

Soms denk ik dat het uit kan maken als boeken veel goedkoper zouden zijn. Misschien moet de gemiddelde poëziebundel minder dan 10 euro kosten zodat mensen die makkelijker kopen. Maar misschien kopen mensen ook dan niet snel een bundel."

Thalia Ostendorf, redacteur, vertaler en medeoprichter van Uitgeverij Chaos

"Het boekenvak/literaire veld heeft meer vertalers van kleur nodig. Ook is het erg moeilijk om als vertaler zonder boek op je naam hier extra fondsen voor aan te vragen, waardoor jonge vertalers (zonder lange carrière) binnenbrengen lastig is."

Aline Lapeire, literair programmamaker voor deBuren en voormalig bureauredacteur bij De Bezige Bij Antwerpen

"Ik werk al twee jaar niet meer in het uitgeefvak, maar de tendens dat een afkalvend lezerspubliek zich verspreidt over steeds minder titels lijkt zich door te zetten. Een positieve tendens is dat er steeds meer wordt ingezet op verhalen van kleur en dat vergeten klassiekers opgevist worden of zelfs romans die decennia geleden geen succes kenden. Ik heb de indruk dat er op onze markt wat meer ruimte is ontstaan voor genres buiten de roman, zoals verhalenbundels en essaybundels.

Ik zou veel willen veranderen in het boekenvak. In een droomwereld zijn er veel meer (nieuwsgierige!) lezers en zorgt dat ervoor dat uitgeverijen risico’s kunnen nemen en kunnen investeren in bijvoorbeeld vertalingen van onontdekt talent. Als deze lezers niet opstaan, zou ik het niet onlogisch vinden dat de overheid (meer) steun voorziet om zulke uitgaven mogelijk te maken, ook rechtstreeks aan uitgeverijen. In landen als Slovenië gebeurt dit al."

Ebissé Wakjira-Rouw, medeoprichter van Dipsaus en redacteur bij Uitgeverij Pluim

"Mag het een onsje minder behoudend/ reactionair/ conservatief?"

"De digitale wereld en met name social media zijn gamechangers. Het is nu veel makkelijker om publiek buiten de gebaande wegen te bereiken. Wat ik nog zou willen veranderen... Mag het een onsje minder behoudend/reactionair/conservatief?"

Annelies de hertogh, vertaler, persklaarmaker en corrector

"Tijdens de masterclass persklaarmaken en corrigeren die ik ooit volgde werd er nog op papier gewerkt, maar dat heb ik in de praktijk nog nooit hoeven te doen. Ik vind het ook veel handiger om digitaal te werken: er is meer ruimte voor opmerkingen en de vertaler kan je suggesties snel doorvoeren, met minder risico op fouten. Opvallend is voor mij verder de opkomst van kleine, eigenzinnige uitgeverijen die wel oren hebben naar de suggesties van vertalers, tegenover de grote concerns die vooral voor klinkende, goed verkopende namen en titels gaan.

Wat ik wel zou willen veranderen is het schier onmogelijke: een leefbaar woordtarief introduceren voor boekvertalers en persklaarmakers."

Helen Zwaan, literair vertaler en bureauredacteur bij Atlas Contact

"Er zijn zoveel stemmen uit andere landen, culturen, tradities die we nu niet horen en het zou zo waardevol, interessant, verrijkend en simpelweg goed zijn ons daaraan te laven!"

"Ik draai nog niet zo lang mee in het boekenvak, dus kan hier waarschijnlijk minder licht over laten schijnen dan andere collega’s, maar ik heb het idee dat er wel beweging is gekomen in de strijd voor waardering en zichtbaarheid van de vertaler – in ieder geval in de boekenvakkringen waarin ik verkeer. Daarnaast vond ik het tijdens de afgelopen coronajaren ook heel mooi en inspirerend te zien dat de passie voor boeken en lezen niet afneemt, dat de honger naar verhalen blijft bestaan en dat het hele boekenvak zich leek te verenigen en eenieder bijstond. Dat geeft me vertrouwen voor de toekomst.

Wat betreft verandering: het klinkt wellicht wat eigenaardig te zeggen als vertaler vanuit het Engels, maar het zou geweldig zijn als de buitensporige aandacht die Engelstalige literatuur nog krijgt wat zou verschuiven, of in ieder geval zou worden verdeeld over anderstalige boeken. Er zijn zoveel stemmen uit andere landen, culturen, tradities die we nu niet horen en het zou zo waardevol, interessant, verrijkend en simpelweg goed zijn ons daaraan te laven! Ik denk dat dat mijn meest gekoesterde wens is: een diverser boekenvak, waarin men schatten ontdekt buiten de grenzen van het bekende."

Judith Uyterlinde, publishing director bij World Editions

"Ik zou wel meer willen samenwerken met andere uitgevers in het internationale veld, in plaats van dat we elkaar allemaal op de vierkante centimeter aan het beconcurreren zijn. De concurrentie op de Engelstalige markt is erg groot. Wij hebben diverse pogingen gedaan om met 'indie-uitgevers' gezamenlijke marketing acties te doen, bijvoorbeeld door een Boekenweek te organiseren met andere Amerikaanse en Engelse uitgevers van Nederlandstalige literatuur in vertaling. Ze vonden het leuk om met ons mee te doen, maar wij moesten de kar blijven trekken en het kostte ons daardoor onevenredig veel tijd en energie. Daarna was het weer ieder voor zich. Dat vond ik wel een teleurstellende ervaring. Ik geloof erg in het bundelen van krachten met behoud van eigen identiteit en kleinschaligheid.

Marijke Nagtegaal, senior rechtenmanager bij Uitgeverij De Bezige Bij, Thomas Rap en Cargo

"Het boekenvak is altijd in beweging. Op het gebied van nevenrechten verandert veel als gevolg van nieuwe technologieën of veranderend lezersgedrag. Een tijd geleden waren e-books het gesprek van de dag, nu zijn audioboeken in opkomst; filmproducenten hebben door de opkomt van streamingdiensten veel behoefte aan 'content' en aan goede schrijvers. Onze afdeling zorgt ervoor dat onze overeenkomsten met de ontwikkelingen mee veranderen."

Daan Stoffelsen, hoofdredacteur van De Revisor en coördinator van de website van Athenaeum Boekhandel

"Geweldige schrijvers en geweldige genres (essay, kort verhaal, poëzie) bereiken geen grote publieken meer."

"Ik zie minder vertaalde korte verhalen – Sarah Halls bekroonde verhalen moeten we in het Engels lezen – en minder proza en poëzie uit andere talen dan het Engels. Dat is toch echt jammer, maar ik zie als boekverkoper wel hoe mager de verkopen zijn, over de hele linie. Geweldige schrijvers en geweldige genres (essay, kort verhaal, poëzie) bereiken geen grote publieken meer. En als literair tijdschrift kun je dat niet helemaal opvangen – ook met  subsidie betekent de keuze voor een verhaal van een Sarah Hall dat je veel andere bijdragen níét kunt opnemen."