Je bent net afgestudeerd en wilt van literair vertalen je werk maken – of je hebt altijd al willen vertalen en bent klaar om het roer om te gooien. Misschien heb je al een auteur of een bepaalde titel in gedachten die je graag in het Nederlands zou willen vertalen. Maar de afstand tussen jouw bureau en dat van de uitgever kan intimiderend groot lijken. Hoe kom je aan die felbegeerde eerste opdracht – het liefst met modelcontract, zodat je ook recht hebt op een beurs van het Letterenfonds? Je kunt natuurlijk direct uitgeverijen gaan benaderen, maar je hebt veel meer kans als je eerst een netwerk opbouwt en al wat publicaties op je naam hebt staan.
Verzamel publicaties in literaire tijdschriften
Een uitgever zal je sneller een opdracht geven, als hij of zij vertrouwen in je heeft als vertaler. Zoals bij ieder andere zelfstandige beroepsgroep zijn er twee dingen die je helpen het vertrouwen te winnen van toekomstige opdrachtgevers: het opbouwen van een netwerk en het opbouwen van je CV. Bij een literaire vertaler bestaat het CV naast relevante werkervaring uit publicaties in literaire tijdschriften en samenwerkingen met andere literaire instanties, zoals literatuur- en poëziefestivals. Het Professionaliseringstraject van het ELV (tot 2025 het Ontwikkelingstraject), waarbij je begeleid door een ervaren vertaler naar de publicatie van een vertaling toewerkt, is hierbij een grote steun. Maar geef de moed niet op als een professionaliseringstraject er voor jou niet inzit. Op eigen kracht kun je er ook komen. Begin met het samenstellen van een portfolio: vertaal eens een fragment van een meeslepend, intrigerend, schitterend werk in jouw brontaal dat je graag helemaal zou vertalen – of waag je aan de vertaling van een aantal gedichten. Zet je naam erop, maar stuur je vertaalde fragmenten niet zomaar rond. Houd ze liever in je koker tot je een wat steviger CV hebt opgebouwd en begin met het verkennen van het literaire veld.
Verken het literaire veld en zoek een ingang
Er zijn veel meer spelers actief in het literaire veld dan alleen uitgevers, en deze andere spelers zijn meestal een stuk toegankelijker. Denk bijvoorbeeld aan literaire tijdschriften, die graag nieuw werk publiceren, waaronder vertalingen van korte verhalen of gedichten. Of denk aan literaire evenementen, zoals festivals en tijdschriftpresentaties. Als beginnend vertaler doe je er goed aan om deze evenementen te bezoeken en af en toe een literair tijdschrift te kopen. Abonneer je ook op hun sociale mediakanalen, zodat je vertrouwd raakt met hun stem – en het als eerste ziet wanneer ze een oproep plaatsen om kopij in te zenden. Literaire tijdschriften werken namelijk vaak met themanummers waarvoor ze om inzendingen vragen. Misschien past een van de fragmenten uit je portfolio wel perfect bij een aangekondigd thema of lukt het om voor de deadline iets nieuws te vertalen. In de oproep staat duidelijk waar de redactie naar op zoek is, zoals een fragment van ca. 1500 woorden of een maximaal aantal gedichten, vaak het liefst van werk dat nog niet eerder in het Nederlands is vertaald. Ook als er niet expliciet om vertalingen wordt gevraagd, staan tijdschriften daar soms zeker voor open. Vraag het voor de zekerheid na, dat geeft je gelijk een kans om jezelf voor te stellen en je te onderscheiden van andere inzendingen.
Literaire festivals zijn net als tijdschriften vaak op zoek naar nieuwe stemmen. Als jij een auteur in je brontaal ontdekt, kun je er naast tijdschriften ook voor kiezen om je auteur bij literaire festivals te pitchen. Zoek hiervoor het e-mailadres van de persoon die over de selectie gaat, vaak een coördinator, en bepleit in een heldere mail waarom deze auteur een goede aanvulling zou zijn op dit specifieke festival. Stel jezelf voor en stuur naast je CV bijvoorbeeld ook de website van de auteur die je pitcht mee. Reageren op oproepen en ongevraagd voorstellen sturen naar festivals en tijdschriften zijn twee goede manieren om aan publicaties te komen. Maar het is een stuk makkelijker om ergens binnen te raken via een kennis in je netwerk. Daarom is het voor het verzamelen van publicaties ook van belang dat je een netwerk opbouwt – en collega-vertalers uit jouw brontaal zijn een goed begin.
Spreek af met vertalers uit jouw beoogde brontaal
Als je literaire teksten wilt gaan vertalen, is het heel waardevol om eerst eens met een literair vertaler uit jouw taalgebied te gaan praten. Hoe zijn zij ooit begonnen? Hebben ze tips? Hebben ze contacten bij tijdschriften of festivals aan wie je een voorstel zou mogen sturen? In het Vertalersbestand vind je gemakkelijk wie er al uit jouw brontaal vertaalt. Kies iemand uit die je aanspreekt en actief is, dus recent nog iets heeft vertaald. Je kunt deze personen benaderen via de ‘Neem contact op’-knop. Druk je wens uit om literair vertaler te worden uit hun brontaal en vraag of ze openstaan voor een kopje koffie. Benader gerust meerdere vertalers tegelijk. Ook dit valt onder het verkennen van het veld. Elke nieuwe kennis is er een, en je kunt van iedereen iets leren. Zo bouw je op een aangename manier een netwerk op. In het beste geval zal de ervaren vertaler contacten met je delen en je in de goede richting wijzen, of zelfs een opdracht aan je doorschuiven, eventueel met begeleiding. Je kunt tijdens jullie kennismaking vragen of ze eens een vertaling van je willen lezen, een van de fragmenten of gedichten uit je portfolio. Als ze het goed vinden, zijn ze eerder geneigd je te helpen. Maar ook als ze aanmerkingen hebben, kun je daar veel van leren.
Sluit je aan bij de redactie van een literair tijdschrift
Er is nog een manier om een netwerk op te bouwen en publicaties te verzamelen, namelijk zelf bij de redactie van een literair tijdschrift gaan. Als je eenmaal in een redactie zit, is het een stuk makkelijker om je vertaalde fragmenten of gedichten gepubliceerd te krijgen. Sommige tijdschriften zetten vacatures op hun kanalen, maar je kunt ze altijd benaderen en vragen of er ruimte is in de redactie. Redactiewerk is vaak onbezoldigd en op vrijwillige basis. Wel is het een goede manier om contact te leggen met andere mensen die actief zijn in de literaire wereld: auteurs, vormgevers, redacteurs en persklaarmakers. Goede kans dat zij je op een dag toegang verschaffen tot hun netwerk. Kijk in eerste instantie naar tijdschriften die ook vertalingen publiceren; je kunt veel leren van het redigeren van het werk van anderen. Ook vaardigheden als drukproeven controleren, teksten redigeren en redactioneel commentaar schrijven, komen je als literair vertaler van pas. Als een nummer af is, volgt er vaak een presentatie met voordrachten: een goede gelegenheid om andere vertalers, redacteurs en soms zelfs uitgevers te leren kennen.
Presenteer jezelf online en zorg dat je te vinden bent
Als je actief een netwerk opbouwt en een aantal publicaties op je naam hebt staan, kan het balletje zomaar ineens gaan rollen. Zorg er dan voor dat al je harde werk niet onopgemerkt blijft: presenteer jezelf en je vertalingen op een eigen website en op sociale media. Zo kunnen toekomstige opdrachtgevers je goed vinden. En als je eenmaal druk bent met literaire festivals en workshops bezoeken, redactiewerk en je eerste vertaling – vergeet dan niet af en toe je eigen profiel in het Vertalersbestand van het ELV te updaten, zodat beginnende vertalers zien dat je actief bent en ze je kunnen vragen of je eens een kopje koffie wilt drinken.