Literaire professionals vertellen - Hoe kan de vertaler het beste een opdrachtgever benaderen?

Aline Lapeire, literair programmamaker voor deBuren en voormalig bureauredacteur bij De Bezige Bij Antwerpen

"Speel het uit als je kennis hebt van een specifiek soort terminologie."

"Als voor grotere projecten met een nog onbekende vertaler wordt samengewerkt, dan gebeurt dat in mijn ervaring bijna altijd op voorspraak van een vertrouwde vertaler, een partnerorganisatie of een organisatie als het ELV. Het lijkt me dus belangrijk om als beginnend vertaler veel contacten te leggen en eventueel samen te werken met ervarener vertalers.

Toegestuurde cv's worden zeker wel bijgehouden en er kan uit geput worden voor kleinere opdrachten. Dan is het niet ongewoon om een stukje proefvertaling te vragen. Bij het kiezen uit zo'n lijst met onbekende vertalers, helpt het als de vertaler duidelijk aangeeft wat zijn/haar interessesfeer of kennisdomein is. Zo is het bijvoorbeeld best uitdagend om vertalers te vinden voor een populair-wetenschappelijk werk over economie, dus speel het uit als je kennis hebt van een specifiek soort terminologie.

Eigen voorstellen voor een vertaling worden vooral goed bekeken als je een vertaler persoonlijk leert kennen en weet dat die affiniteit heeft met wat je doet. Als een onbekende vertaler hard aandringt, dan werkt dat bij mij averechts. Eens er een vertrouwensband is, ben ik wel benieuwd naar inhoudelijke ideeën."

Ebissé Wakjira-Rouw, medeoprichter van Dipsaus en redacteur bij Uitgeverij Pluim

"Ik vind dit echt een moeilijke vraag. Zowel opdrachtgevers als vertalers zijn professionals, dus ik denk dat het belangrijk is dat vertalers de opdrachtgevers vanuit vertrouwen en niet vanuit wantrouwen moeten benaderen en andersom ook. Alhoewel, dat is niet helemaal fair naar vertalers toe omdat hun beroep en positie vrij precair zijn. Het is in hun belang om de contacten warm te houden. Ik denk dus dat opdrachtgevers dit in hun achterhoofd moeten houden wanneer ze met vertalers omgaan."

Daan Stoffelsen, hoofdredacteur van De Revisor en coördinator van de website van Athenaeum Boekhandel

"Als literair tijdschriftredacteur leer ik graag nieuwe auteurs en literatuur kennen. Een enthousiast verhaal en een vertaald fragment uit de tekst helpen me daar altijd goed bij. Dan is de inspanning van de vertaler niet te groot, en kunnen wij beoordelen of de tekst interessant is en je goed kan vertalen.

Wat niet werkt is: 'In 1983 publiceerde De Revisor poëzie van Hermann Von Allegutt, ik heb onlangs zijn postmodernistische novelle Sonnenschein integraal vertaald – 10.000 woorden – en die moeten jullie publiceren. Bij dezen de PDF van mijn vertaling, met inleidend essay (2500 woorden).'"

Helen Zwaan, literair vertaler en bureauredacteur bij Atlas Contact

"Ik heb het geluk aan beide kanten te staan: ik ben vertaler en ik werk drie dagen in de week als bureauredacteur voor uitgeverij Atlas Contact. Deze positie heeft me veel waardevolle inzichten gegeven, en ik leer elke dag nog bij, onder meer wanneer het gaat om de dynamiek tussen opdrachtgever en vertaler. Er zijn denk ik geen perfecte manieren om een opdrachtgever te benaderen, maar ik denk dat een goede aanpak ergens tussen brutaal, enthousiast en toch niet opdringerig ligt. Het komt altijd goed van pas als je enige connectie met de opdrachtgever hebt, ook al is het een (nogal) indirecte. Het boekenvak blijkt – als je eenmaal een klein netwerkje hebt ontwikkeld, en dat kan op talloze manieren – eigenlijk helemaal zo gigantisch en eng niet. Als je actief, geïnteresseerd en gepassioneerd bent, en bovenal als je je gezicht laat zien bij bepaalde evenementen (presentaties, lezingen, borrels enzovoort), dan zal je, naar mijn ervaring, merken dat veel boekenvakcollega’s bereid zijn je te helpen. Een enorme katapult in mijn vertaalcarrière is de ontwikkelingsbeurs van het ELV geweest, en een publicatie in PLUK.

Een manier die voor mij minder goed heeft gewerkt – en dat is een manier die me gek genoeg toch vaak werd aangeraden – is het maken en versturen van leesrapporten. Ik heb altijd alleen maar ongevraagde gestuurd, misschien is dat het verschil, maar mijn ervaring leert dat zeker de grotere uitgeverijen daar niet zoveel mee doen, omdat die toch zelf al veel met scouts werken en de meeste voor hen interessante boeken al op hun netvlies hebben. Tenzij je natuurlijk een onontdekte parel hebt, verschenen bij een kleine buitenlandse uitgeverij. Hetzelfde geldt een voor een proefvertaling – er zijn nog maar weinig redacteuren op dat voorstel ingegaan."

Thalia Ostendorf, redacteur, vertaler en medeoprichter van Uitgeverij Chaos

"Het is goed om altijd een synopsis, een voorbeeld-fragment en eventuele buitenlandse recensies mee te sturen."

"Het is goed om altijd een synopsis, een voorbeeldfragment en eventuele buitenlandse recensies mee te sturen. En om in te gaan op de vraag 'waarom is dit interessant (ook voor jou als vertaler) om juist nu te vertalen en uit te brengen?'"

Jan Baeke, dichter, redacteur, vertaler, essayist en festivalprogrammeur bij Poetry International

"Dat hangt heel erg af van de opdrachtgever en het soort opdrachten dat zij/hij gewoonlijk verleent. Ik ga er even van uit dat het om het ongevraagd benaderen van een opdrachtgever gaat. En dat je weet wat voor soort opdrachtgever het is en of de vertaling waar je aan zit te denken bij de opdrachtgever past. Is het een literaire uitgever met een voorkeur voor toegankelijk en goed verkoopbaar werk? Of is zij/hij meer van de verfijnde of minder commerciële literatuur? Of is de opdrachtgever een tijdschriftredactie of een festivalprogrammeur?  

Het is op de eerste plaats goed om je een beeld te vormen van wat het belang van de opdrachtgever kan zijn om jou een opdracht te verlenen. En je moet natuurlijk goed weten (of inschatten) waar de opdrachtgever het meest belang aan hecht: kwaliteit, snelheid, ervaring?

Als je een opdrachtgever benadert met een voorstel voor een vertaling probeer dan goed (maar kort en bondig) uit te leggen waarom die tekst zo goed of interessant is en waarom een vertaling een goed idee is en naar jouw mening goed past bij het fonds of de programmering van de opdrachtgever. En daarna leg je even kort en bondig uit waarom jij die vertaling graag zou willen maken en dat die klus goed bij je past.

Als je het vermoeden hebt dat de opdrachtgever je werk nog niet (goed) kent, dan is het altijd handig om iets over je vertaalwerk of fascinaties te vertellen. Het werkt vaak minder goed als je vooral benadrukt hoe goed je bent (ook al ben je dat wellicht) en dat het heel verstandig is om jou de opdracht te geven.

Laat weten dat je altijd bereid bent om je voorstel toe te komen lichten.

Is er eenmaal belangstelling (in reactie op je voorstel en een aansluitend gesprek) en hangt de opdracht in de lucht, vergeet dan niet om de zakelijke afspraken ter sprake te brengen en liefst te vragen naar een overeenkomst conform het modelcontract.

Het is allemaal een beetje een fingerspitzengefühl. Bij de een werkt een zekere losheid of brutaliteit heel goed, bij de ander is enige gereserveerdheid op z'n plaats. Wees niet te joviaal of wijsneuzerig, dat werkt nooit goed."

Judith Uyterlinde, publishing director bij World Editions

"Doe een concreet voorstel voor een boek dat je graag zou vertalen. Geef een korte inhoudsbeschrijving, maar geef vooral ook aan waarom je vindt dat dit boek het verdient vertaald te worden, wat is er zo goed en zo bijzonder aan? Is het goed ontvangen in het land van herkomst, goed verkocht, goed besproken, heeft het een prijs gewonnen? Zijn er andere (bekende) boeken of schrijvers waarmee je het kunt vergelijken, staat het in een bepaalde traditie? Stuur een sample-vertaling mee van het eerste hoofdstuk om een indruk te geven van de stijl. Zoek ook op of er vertaalsubsidies bestaan voor de taal waaruit je vertaalt, dat kan een uitgever over de streep trekken. En een korte bio van jou als vertaler."

Marijke Nagtegaal, senior rechtenmanager bij Uitgeverij De Bezige Bij, Thomas Rap en Cargo

"Goede manieren: met een brief per e-mail, of persoonlijk op een boekpresentatie, of via een auteur, met behulp van het Nederlands Letterenfonds of een cultuur-expert van een consulaat of ambassade van het betreffende land, of via een gerenommeerd vertaler.

Minder goede manieren: telefonisch kan, maar dan zou ik via e-mail een afspraak hiervoor maken."