Literaire professionals vertellen - Hoe ziet het redactieproces eruit?

Geplaatst op: 04 oktober 2021

Hoelang duurt het redigeren van een boek of fragment? Wordt de brontekst er altijd naast gehouden? Kijk je puur naar de vertaling, hou je er een andere vertaling naast, kijk je pas naar de brontekst als het echt gek is? Redigeren redacteurs doorgaans vertalingen uit één bepaalde taal? Hebben redacteuren doorgaans voorkeur voor bepaalde talen? Acht respondenten uit het vakgebied vertellen wat gebruikelijk is.

Collage van foto's van de literaire professionals.
v.l.n.r.v.b.n.o: Jan Baeke (foto © Keke Keukelaar), Annelies de hertogh, Aline Lapeire, Marijke Nagtegaal, Thalia Ostendorf, Daan Stoffelsen (foto © Peter Arno Broer), Judith Uyterlinde (foto © Hans Koole), Ebissé Wakjira-Rouw, Helen Zwaan.

Judith Uyterlinde, publishing director bij World Editions

"Wij trekken altijd minstens twee maanden uit voor het proces tussen inleveren van de vertaling en een persklaar gemaakt manuscript. De redacteur baseert zich op de vertaalde tekst, en neemt de oorspronkelijke tekst of andere vertaling er alleen bij wanneer een bepaalde zin vragen oproept. Onze redacteur redigeert teksten uit verschillende talen, maar in sommige gevallen besteden we een vertaling uit aan een redacteur die de oorspronkelijke taal beheerst, bijvoorbeeld wanneer er veel couleur locale in een boek zit. Er zijn sowieso altijd twee verschillende mensen die de tekst redigeren: de eerste redactieronde is intensiever, de tweede is een correctieronde. We proberen een van de twee rondes te laten doen door iemand met kennis van de oorspronkelijke taal en/of context. In beide gevallen gaat de geredigeerde tekst weer langs de vertaler ter goedkeuring."

Annelies de hertogh, vertaler, persklaarmaker en corrector

"Er zijn persklaarmakers die alleen naar de brontekst kijken als er iets geks staat in het Nederlands, maar zelf heb ik de brontekst er graag de hele tijd naast."

"Hoelang het duurt om een vertaling persklaar te maken hangt af van de werkwijze van de persklaarmaker, de moeilijkheidsgraad van de tekst en de kwaliteit van de vertaling. Zelf werk ik bijvoorbeeld altijd eerst digitaal, daarna print ik de vertaling uit en lees ze nog een keer door op papier, wat altijd resulteert in extra correcties en suggesties. Bij een goed vertaalde tekst van een gemiddelde moeilijkheidsgraad ga ik er doorgaans van uit dat ik 1000 woorden per uur kan redigeren. Er zijn persklaarmakers die alleen naar de brontekst kijken als er iets geks staat in het Nederlands, maar zelf heb ik de brontekst er graag de hele tijd naast (of een Engelse, Franse of Duitse vertaling als ik de brontaal niet of onvoldoende ken). Ik krijg overigens regelmatig de vraag van uitgeverijen om de vertaling goed te vergelijken met de brontekst. Het voordeel daarvan is dat je vaak vertaalfoutjes vindt die je niet zou hebben opgemerkt als je de brontekst er niet bij had gehad, maar het werkt natuurlijk wel langzamer."

Jan Baeke, dichter, redacteur, vertaler, essayist en festivalprogrammeur bij Poetry International

"Bij de redactie van een vertaalde tekst hou ik altijd de brontekst ernaast en wanneer dat een tekst is in een taal die ik niet machtig ben dan zoek ik nog wel naar een andere vertaling van dezelfde tekst waarmee ik uit de voeten kan (Engels, Duits, Frans).

Vragen over bepaalde keuzes sturen we dan weer terug naar de vertaler en deze komt dan gewoonlijk terug met een aanpassing of een nadere uitleg voor de keuze. Dat kan een paar keer heen en weer gaan, maar meestal komen we er bij de meeste vragen en kanttekeningen met één redactieronde wel uit. Vaak heeft de vertaler bepaalde keuzes al aan de auteur voorgelegd en als die akkoord is, dan nemen wij dat ook over.

Mijn collega en ik doen in principe de redactie van alle vertalingen. Als zij (zoals bij mijn collega van de afgelopen twee jaar) heel goed Spaans spreekt, dan doet zij de redactie van de vertalingen uit het Spaans. Zo verdelen we de talen een beetje naar wie het meest met een bepaalde taal vertrouwd is. Bij allebei evenveel of allebei niet gaat de verdeling naar beschikbare tijd."

Ebissé Wakjira-Rouw, medeoprichter van Dipsaus en redacteur bij Uitgeverij Pluim

"Volgens mij verschilt dit per redacteur maar ik houd tijdens het redigeren altijd de brontekst ernaast (althans als ik de taal zelf machtig ben). Ik kijk niet alleen naar de taal maar ook of de tone of voice in het Nederlands overeenkomt met het oorspronkelijke werk. Als ik de taal zelf niet machtig ben schakel ik altijd een externe meelezer in (vaak zijn dit mederedacteuren of rechtenmanagers in het buitenland uit mijn netwerk). Of redacteuren doorgaans vertalingen uit één bepaalde taal redigeren of een voorkeur hebben? Het gros van de vertaalde boeken is oorspronkelijk Engelstalig dus misschien kunnen we stellen dat redacteuren doorgaans een voorkeur hebben voor Engels?"

Daan Stoffelsen, hoofdredacteur van De Revisor en coördinator van de website van Athenaeum Boekhandel

"We werken voor De Revisor natuurlijk met kortere stukken tekst. Redactie is dan een kwestie van een week, hoogstens twee. Ik lees de brontekst en de vertaling naast elkaar – als ik dat kan, zelfs bij Engels moet ik vooral vertrouwen op de vertaler – en kijk naar wat me opvalt. Het gaat dan meer over opmerkingen in de vragende vorm. Waarom kies je hier voor deze term, heb je hier bewust de zinsconstructie omgegooid? En dan is er een vlotte correspondentie over zulke vragen en zijn we doorgaans snel bij een definitieve versie. Vanzelfsprekend doe ik het bij het Spaans of Hongaars met de vertaling en let ik alleen op de eigenaardigheden daarin – en leun ik op een beetje Google Translate en de kennis van de vertaler."

Aline Lapeire, literair programmamaker voor deBuren en voormalig bureauredacteur bij De Bezige Bij Antwerpen

"Het is interessant om voor een oeuvre niet alleen met dezelfde vertaler, maar ook met dezelfde persklaarmakers en correctoren samen te werken."

"Bij de uitgeverijen waar ik werkte wordt het persklaar maken en redigeren meestal gedaan door externe freelancers. De tijd hangt uiteraard erg af van het volume, maar twee weken is een gangbare termijn voor het persklaar maken of corrigeren van een roman. De pdf van de originele taal wordt ter info meegestuurd naar de redacteur, maar meestal gaat die het origineel pas raadplegen als iets in de vertaling opvalt.

Bij de keuze van een externe redacteur was de brontaal voor mij nooit echt een criterium. Ik keek meer naar voorkeuren qua genre of omvang, interessesfeer enzovoort. Wel is het interessant om voor een oeuvre niet alleen met dezelfde vertaler, maar ook met dezelfde persklaarmakers en correctoren samen te werken."

Thalia Ostendorf, redacteur, vertaler en medeoprichter van Uitgeverij Chaos

"De vertaling van Monique ter Berg die we uitgegeven hebben was al een keer geredigeerd door iemand waar zij mee samenwerkte. Tijdens die redactie is de brontekst erbij gehouden. De verdere redactie zou niet langer moeten duren dan een 'normale' redactie, terwijl het nalopen van een vertaling intensiever is en dus meer tijd in beslag kan nemen. Stukken die uit de toon vallen worden dan in de brontekst nagelopen. Onze vertalingen komen tot nu toe uit het Engels en we kennen dan ook de bronteksten goed en kunnen die allebei nalopen."

Helen Zwaan, literair vertaler en bureauredacteur bij Atlas Contact

"Ikzelf ben bureauredacteur, dus ik begeleid het productieproces vanaf het moment dat ik de geredigeerde vertaling van de redactie krijg totdat het boek naar de drukker gaat. Ik redigeer dan ook meer op microniveau en ik kan minder zeggen over het redactieproces en hoeverre er door de redacteurs naar de brontekst wordt gekeken. De persklaarmaker krijgt van mij wel altijd de brontekst ter referentie en houvast, en ikzelf kijk naar het origineel als ik dingen wil checken, als ik ergens over struikel of als ik simpelweg geïnteresseerd ben! Ik probeer wel zo min mogelijk aan het origineel 'te hangen', omdat ik in mijn hoedanigheid als bureauredacteur veel minder kennis van de brontekst heb dan de vertaler in kwestie. Als me dingen opvallen na vergelijking met het origineel dan vraag ik de vertaler naar diens overwegingen, in plaats van dat ik het heft meteen in eigen hand neem."